Les Arcades du Lac

Tọa lạc tại khu vực ngoại ô phía tây nam Paris, “Les Arcades du Lac” là một trong những công trình đầu tiên của Ricardo Bofill và Taller de Arquitectura được xây dựng tại Pháp, gắn liền với chương trình phát triển đô thị Villes Nouvelles do chính phủ Pháp khởi xướng từ thập niên 1970. Dự án này mang ý nghĩa mở đầu cho một loạt thực nghiệm về kiến trúc nhà ở xã hội, đô thị học và ngôn ngữ hình thức, trong bối cảnh hậu hiện đại bắt đầu manh nha nhưng vẫn còn nhiều tranh cãi. Bofill cùng cộng sự không chỉ mang đến một cách bố trí công trình hiệu quả và nhân văn, mà còn trình bày một tuyên ngôn kiến trúc phản biện lại tính cơ giới hóa cứng nhắc của chủ nghĩa hiện đại.

Dự án được khởi tạo trong giai đoạn khủng hoảng nhà ở nghiêm trọng của thập niên 1970, với yêu cầu phải giải quyết nhanh chóng, tiết kiệm nhưng không được đánh đổi chất lượng sống và thẩm mỹ. Các khối nhà được tổ chức theo lối bố trí hình học mang tính cổ điển, lấy cảm hứng từ vườn Pháp truyền thống: hàng rào cây biến thành khối nhà, mặt nước và đường trục chính trở thành yếu tố tổ chức không gian. Quảng trường và phố đi bộ là trung tâm của đời sống cộng đồng, với hạ tầng kỹ thuật như bãi đậu xe ngầm được bố trí kín đáo bên dưới, giải phóng mặt đất cho con người và cây xanh. Toàn bộ khu dân cư hoàn toàn không có xe hơi di chuyển trên mặt đất – một yếu tố tiên phong cho mô hình thành phố không xe.

Mặt bằng tổng thể của công trình là một mạng lưới hình vuông và trực giao, gợi nhắc đến các ví dụ kinh điển trong lịch sử đô thị học – từ Hippodamus của Miletus, đến Cerdà ở Barcelona, hay thậm chí là lưới Manhattan. Cách tổ chức này tuy giản đơn nhưng đảm bảo hiệu quả tổ chức và thi công, đặc biệt phù hợp với bối cảnh kinh tế eo hẹp. Nhưng Bofill không dừng lại ở sự hợp lý, mà tìm cách nâng nó lên một bình diện thẩm mỹ bằng cách sử dụng vật liệu hiện đại để gợi nhớ lại các công trình cổ điển – như lâu đài bắc cầu tại thung lũng Loire – bằng việc thiết kế khối nhà nằm trên mặt nước, kết nối bởi cầu nhỏ và dãy hành lang gợi nên cảm giác biểu tượng và lãng mạn.

Kết cấu công trình được xây dựng với công nghệ đúc hẫng trong hầm, mặt đứng bằng bê tông đúc sẵn hoặc ốp gạch đất nung. Mỗi mặt đứng đều được thiết kế khuôn mẫu riêng, với các chi tiết được xử lý như một thứ “trang trí tối thiểu” – vẫn là bê tông trần, nhưng mềm mại và có tỷ lệ cổ điển. Tỷ lệ chiều sâu căn hộ được giới hạn trong khoảng 8–10 mét nhằm đảm bảo tất cả các đơn vị đều có hai mặt thoáng, phá bỏ mặc định về việc mọi căn hộ xã hội chỉ có thể mở về hướng Nam. Cấu trúc này không chỉ tạo nên sự thông thoáng mà còn tham gia vào việc hình thành không gian đô thị – những mặt đứng nay là “tường thành” của quảng trường và con phố, đúng theo truyền thống kiến trúc châu Âu.

Một điểm nhấn nổi bật của dự án là “Le Viaduc” – một chuỗi 74 căn hộ được xây dựng trên hồ nhân tạo. Các căn hộ được tiếp cận bằng cầu bộ hành nối liền sáu khối nhà, trong đó lõi giao thông đứng nằm ở mặt bắc, đảm bảo mọi phòng đều được tiếp xúc với ánh sáng tự nhiên. Một tổ hợp khác, “Les Arcades du Lac”, gồm 389 căn hộ xã hội được bố trí thành bốn khối vuông có sân trong, mỗi khối cao bốn tầng, với cầu thang đặt trong các “pavilion” nhô ra khỏi mặt đứng, tạo điều kiện tiếp cận trực tiếp cả vào nhà và bãi xe ngầm bên dưới.

Bofill cùng nhóm RBTA ý thức rõ rằng mô hình kiến trúc này, với sự đơn giản và sức gợi biểu tượng mạnh, có nguy cơ bị sao chép một cách hời hợt. Họ chủ động đưa vào những yếu tố chủ quan, những chi tiết khó giải thích bằng sơ đồ, để đảm bảo tính duy nhất và ngăn ngừa sự giản lược. Dự án “Les Arcades du Lac” vì thế không chỉ là một đồ án hiện thực, mà là tiền đề cho một chuỗi thử nghiệm tiếp theo – nơi kiến trúc nhà ở được tái định nghĩa qua đối thoại giữa công nghệ, lịch sử và hình thái không gian đô thị. Đây là một tuyên ngôn hậu hiện đại đúng nghĩa: không mang tính trang trí đơn thuần, mà là một biểu hiện có chiều sâu, mang chức năng và văn hóa đan xen trong một hình hài kiến trúc được tiết chế.

---