Nội dung: Anh Nguyên, Hồng Hạnh | Ảnh: Triệu Chiến | Trình bày: Anh Nguyên
P/S: Khuyến khích xem bài này trên màn hình máy tính
Theo lịch sử, thành phố Nam Định từng là trung tâm của phủ Thiên Trường xưa, nơi vốn là đô thị cổ có truyền thống văn hiến, một trong sáu nơi trong cả nước có trường thi Hương, một trong ba đô thị được dựng cột cờ cùng với Hà Nội và Huế.
Phố cổ Thành Nam xưa ra đời chỉ sau phố cổ Hà Nội, cũng đẹp và sầm uất không kém Hà Nội 36 phố phường hay phố cổ Hội An. Kiến trúc phố cổ Thành Nam là sự giao thoa giữa kiến trúc cổ điển Việt Nam, kiến trúc nhà liền kề mặt phố của đô thị cổ, kiến trúc Trung Hoa, kiến trúc phương Tây.
Hà Nội cách thành phố Nam Định đâu đó hơn 80 cây số. Nếu chạy xe máy thì mất hơn hai tiếng đồng hồ, còn đi ô tô theo lối cao tốc mới thì nhanh hơn, nếu không ùn tắc thì chỉ quá một tiếng xíu là tới. Khoảng cách này không gần cũng không quá xa, đủ để mấy người trẻ đi học, đi làm dễ dàng ghé thăm nhà khi có thời gian.
Có cặp vợ chồng lớn tuổi họ Triệu muốn xây mới căn nhà gần trung tâm thành phố Nam Định. Đã nhiều năm ông bà sống trong con ngõ nhỏ, anh con trai từng theo học Đại học Kiến trúc Hà Nội sau làm nghề nhiếp ảnh rồi định cư ở thành phố lớn, thi thoảng mới ghé về nhà. Giờ ông bà tuổi đã cao, gia đình cũng thêm thành viên mới, một cô cháu gái nghịch ngợm ưa chạy nhảy. Ngôi nhà cũ không còn phù hợp, đã đến lúc chuyển sang một không gian sinh hoạt mới, rộng rãi và thoải mái hơn. Trong nhóm bạn của anh con trai có người là kiến trúc sư.
Mình không làm nghề, vậy nhờ người ta giúp đỡ.
Theo từ điển tiếng Việt, nhà là ‘công trình xây dựng có mái, có tường vách để ở hay để sử dụng vào một việc nào đó’. Như vậy, về lý thuyết, nhà ở là nơi đáp ứng nhu cầu cơ bản và bao bọc, chứa đựng con người trong một không gian. Một công trình kiến trúc bất kỳ, đặc biệt là nhà ở, dù ở thời đại nào thì yếu tố an toàn luôn được đặt lên đầu, bởi cảm giác bất an khó ngụ lâu dài được.
Nghĩ vậy nên người thiết kế cố tình vẽ ngôi nhà trông phải thật bình dị, để nhỡ ai đó khi nhìn nhà này nhỡ có nảy sinh tà ý thì thấy chẳng có gì, lòng tham tự giảm bớt cũng nên?!
Khu đất cất nhà thuộc dạng phổ biến tại nhiều đô thị đông dân cư ở Việt Nam, chiều ngang nhỏ hẹp hơn so với chiều dài. Anh kiến trúc sư làm khối nhà trước chỉ hai tầng, thấp và nhỏ nhắn hơn nhiều so với những ngôi nhà bên cạnh. Phía sau là khối nhà ba tầng để đảm bảo công năng tối thiểu cho cả gia đình, nối giữa hai khối nhà trước và sau là một khoảng sân trong đủ rộng. Cuối ngày, khoảng trống này thành chỗ cất xe, ngày nắng lên, đây vừa là sân chơi – sân phơi – sân hóng gió.
Khối nhà trước nếu không làm vậy, chỉ dựng lên cái cổng cùng hệ tường rào, đêm đến dù cất xe trong nhà cũng không hoàn toàn yên tâm, còn nếu quây kín tầng một như nhiều nhà từng làm thì gây ám mùi, bí khí. Cuối cùng căn nhà xuất hiện với mặt tiền đơn giản, không xa hoa lộng lẫy nhưng giải quyết được nhiều vấn đề của một căn nhà ống đơn thuần.
Quá trình thi công
Thiết kế và mô hình nhà căn nhà
Nhà phố thường theo kiểu kiến trúc nhà ống với một mặt thoáng phía trước và khoảng sân trong.
Lối kiến trúc nhà ống chia thành nhiều khối nhỏ cùng khoảng sân trong thực ra không mới. Nhà trước đây ở Hà Nội, Nam Định hay Hội An họ vẫn thường làm. Với những diện tích đất đủ dài, có thể thêm khoảng sân thứ hai phía sau nhà, giúp đảm bảo thông gió tối ưu, nhất là trong bối cảnh hướng đằng sau không có hàng xóm xây cao chắn gió.
Ngoài việc giải quyết vấn đề thông gió và ánh sáng, bố cục kiểu nhà như vậy khá phù hợp với văn hoá sinh hoạt của người Việt. Khối nhà phía ngoài tiếp giáp với đường giao thông công cộng có thể là không gian đa năng, tầng 1 kinh doanh, tầng 2 dùng làm nơi tiếp khách hoặc kho chứa. Nhiều nơi ở Hà Nội, tầng 2 tận dụng làm chỗ ở nếu gia đình đông con cháu. Không gian thương mại tách biệt với không gian gia đình thuần tuý phía sau nhà để giữ sự riêng tư.
Thực trạng quỹ đất xây dựng hạn chế như ở đô thị hiện đại, nhiều gia đình chọn xây kín hết mảnh đất để tối đa diện tích ở. Nhà ống tình huống này thường chỉ mặt tiền được tiếp xúc trực tiếp với thiên nhiên, vì thế nhiều nhà làm khoảng giếng trời nhỏ bên trong, khoảng thông tầng đó thường chỉ lấy sáng, còn gió và nước không thể tiếp cận.
Tất nhiên, diện tích có hạn thì không có nhiều lựa chọn nhưng nếu sở hữu quỹ đất lớn hơn hoặc gia đình thưa người, mỗi không gian chỉ cần bớt chút diện tích sử dụng lại một chút thì thứ mình nhận lại sau cùng đôi khi nhiều hơn là chỉ một khoảng sân.
Ở ngôi nhà này, khi không đậu xe, sân có thể là chỗ chạy nhảy vui chơi cho đứa trẻ, cũng có thể biện bày ăn uống lúc ai đó ghé chơi. Ông dễ mời bạn tới, làm ấm trà, đánh vài ván cờ tướng vui tuổi già.
Ở nhà cũ, phòng thờ của gia đình nằm trên tầng ba, ông bà đi lên xuống thường ngày không tiện.
Sang nhà mới, khu thờ được đặt ở vị trí dễ tiếp cận hơn, ngay tầng hai của khối nhà trước, nối với nhà chính bằng cầu thang dưới mái hiên.
Giải quyết xong chức năng cơ bản cho ngôi nhà cũng là lúc anh kiến trúc sư bắt đầu nghĩ về thứ gì đó ‘vui vui’.
Cầu thang là phương tiện giao thông giải quyết vấn đề đi lại theo chiều đứng. Sau khi xác định thông số chiều dài, chiều rộng, chiều cao xong rồi… tiếp đến nên thể hiện hình thức như thế nào? Chất liệu gì, hình dáng gì, màu sắc ra sao?
Vì người chủ mang họ Triệu, nay trong nhà lại có bé gái đang tuổi hiếu động, tò mò khám phá thế giới, anh kiến trúc sư liên tưởng rồi vẽ lên hình ảnh đứa bé tinh nghịch ngồi cưỡi voi, học theo bà tướng Triệu Thị Trinh, thành thử cái cầu thang được tạo hình như vậy.
Hình ảnh cầu thang lúc thi công
Khu đất có diện tích 5x16m, may mắn có một khoảng lùi với căn nhà phía sau, nhờ khoảng hở đó nên việc lưu thông không khí trong nhà sau này có phần thuận lợi
Một căn nhà phố ở Hội An (Quảng Nam) thường có khối nhà trước cao cũng chỉ hai tầng, bên dưới dùng để kinh doanh, bên trên có ban công cùng với hệ mành tre chắn nắng. Nối giữa khối nhà trước và sau là nhà cầu, các đơn nguyên kiến trúc cùng nhìn ra khoảng sân trong. Nhà Vân Kiều cũng có tinh thần tương tự.
Khoảng sân trong qua bốn lớp mái nhỏ to, có chỗ lợp ngói âm dương tạo điểm nhấn. Bên dưới đỡ hệ mái là kết cấu gỗ giản đơn, cho mưa cho lối cầu thang lên khu nhà trước.
Khoảng sân trong một căn nhà xưa ở Nam Định
Sân trong tại nhà Vân Kiều lúc thi công
“Kiến trúc không đơn thuần chỉ giải quyết mong muốn của chủ đầu tư, kiến trúc còn là nơi người thiết kế đặt vào đó tâm tư, suy nghĩ và tình cảm. Với nhu cầu như vậy, nguồn lực như thế, liệu mình có thể để lại chi tiết gì có ý nghĩa không?” – Trần Cảnh chia sẻ.
Sau này kể về cái nhà, kiến trúc sư Trần Cảnh chỉ nhẹ nhàng chia sẻ: “Đôi lúc mình không cần làm gì phức tạp để tạo nên ấn tượng. Không có gì hoàn toàn xấu hay hoàn toàn tốt, vấn đề nằm ở mình sẽ sử dụng chúng thế nào, đặt chúng vào đâu. Như cái lan can đúc sẵn bằng xi măng – một nguyên vật liệu phổ biến, mình nhìn thì thấy bình thường, không có gì mới nhưng khi được đặt vào đúng vị trí, chiếc lan can có thể trở nên đặc biệt theo cách riêng mà không cần lao tâm khổ tứ làm gì, đôi khi nghĩ nhiều lại gây tốn kém mà không hiệu quả.”
Công trình nào cũng vậy, từ lúc nhận đề nghị thiết kế cho tới khi hoàn thành luôn là một quãng đường dài. Trong mấy tháng trời, cả văn phòng Adrei Studio cứ cuối tuần, thường là ngày chủ nhật sẽ di chuyển từ Hà Nội đi Nam Định để thăm nom, điều phối.
Trần Cảnh (thứ 2 từ phải qua) tại công trường nhà Vân Kiều.
Làm nghề lâu năm, suy nghĩ của Trần Cảnh thay đổi nhiều. Một công trình nhà ở hiện tại dường như phải gánh vác quá nhiều ước mơ, phải khoác lên mình quá nhiều chức năng. Một phần do bối cảnh thời đại, cơ hội để nhận được những công trình quy mô lớn đối với kiến trúc sư Việt Nam hiện không nhiều, đặc biệt là mấy bạn làm nghề tuổi đời còn trẻ nên khi có thể làm gì đó, không ít người cố dồn hết những thứ được học, được đọc, được trải nghiệm suốt bao năm vào một công trình.
Ngôi nhà ở Nam Định này dành cho người lớn tuổi nên chỉ cần làm nhẹ nhàng. Anh kiến trúc sư nói rằng, anh muốn trả lại đúng chức năng cho một ngôi nhà. Giá trị thực trong công trình kiến trúc không cần cái tôi của anh hay hoài bão xa vời nào nữa.
Ngôi nhà mang tông màu xanh – hồng. So với mấy nhà liền kề cũng nom ‘đỏm dáng’, không giống ai. Thôi thì, anh chọn cái tên Vân Kiều…
Địa chỉ
Phường Lộc Hoà, TP. Nam Định
Tỉnh Nam Định (nay là Ninh Bình), Việt Nam
Thiết kế
Adrei Studio
Kiến trúc sư
Trần Cảnh, Tuấn Quân
Đinh Tâm, Hữu Hưng
Diện tích
80 m2
Thực hiện
2022
Thi công
Nguyễn Công Thanh
Triệu Chiểu
