La Fábrica

Tọa lạc tại vùng ngoại ô Sant Just Desvern, phía tây Barcelona, La Fábrica là một trong những công trình mang tính biểu tượng và cá nhân nhất trong sự nghiệp của Ricardo Bofill. Được cải tạo từ một nhà máy xi măng cũ rộng hơn 31.000 mét vuông, tổ hợp này không chỉ là nơi làm việc của văn phòng kiến trúc RBTA mà còn là nơi sinh sống của chính gia đình Bofill – một không gian sống-làm việc thống nhất, nơi lý tưởng kiến trúc, tư duy xã hội và hình thức thẩm mỹ giao thoa.

Lần đầu tiên Ricardo Bofill nhìn thấy nhà máy vào năm 1973, đó là một khu công nghiệp nặng với các khối bê tông thô, ống khói nhả khói và hệ thống silo khổng lồ. Cấu trúc đồ sộ này vốn dĩ chuẩn bị bị phá bỏ trong vòng một tháng. Thay vì nhìn thấy một đống phế tích công nghiệp sắp tàn, Bofill nhận ra tiềm năng kiến trúc ẩn bên trong và quyết định mua lại khu đất này. Đó không chỉ là hành động cải tạo, mà là một dự án mang tính tuyên ngôn – một khẳng định rằng không gian công nghiệp cũ có thể trở thành nền tảng cho một đời sống mới, một trung tâm sáng tạo, một biểu hiện vật chất của tư duy kiến trúc đổi mới.

Tư duy ấy xuất phát từ một tầm nhìn ngoại biên. Cũng như mắt người có thể cảm nhận những hình khối ngoài vùng trung tâm thị giác, Bofill – vốn không thuộc trung tâm quyền lực kiến trúc phương Tây – luôn có xu hướng cảm nhận giá trị từ những rìa mép: từ các nền văn minh ngoài châu Âu, các khu vực hậu công nghiệp, những khối lượng tưởng chừng vô dụng. Nhà máy xi măng, trong mắt ông, không phải là một đống tàn tích mà là một tấm nền đang chờ được khắc họa lại. Công trình trở thành một “cây cầu” nối giữa hai thời đại – từ xã hội sản xuất kiểu Ford đến xã hội hậu vật chất.

Quá trình cải tạo La Fábrica kéo dài hơn một năm rưỡi. Trong số ba mươi silo ban đầu, tám được giữ lại, làm sạch hoàn toàn, và biến đổi thành các không gian chức năng mới. Hệ thống hầm ngầm, phòng máy rộng lớn và các khối kiến trúc thô ban đầu được chỉnh sửa bằng thuốc nổ và búa hơi như thể đang điêu khắc một khối đá cẩm thạch khổng lồ. Bofill không hành xử như một kỹ sư công nghiệp, mà như một nghệ sĩ trừu tượng: chọn lọc, bóc tách, loại bỏ những gì không cần thiết để hé lộ vẻ đẹp tiềm ẩn của công trình.

Các hình khối hiện ra – gồ ghề, nguyên bản, đôi khi là mảnh vụn của chủ nghĩa hiện đại, đôi khi lại như bước ra từ một giấc mơ siêu thực. Cầu thang dẫn vào hư vô, những dải bê tông lơ lửng trong không trung, các khối trống trải với tỷ lệ lạ thường – tất cả tạo nên một cảm thức thẩm mỹ đầy mâu thuẫn: sự thô mộc của chủ nghĩa Brutalism, tính trừu tượng hình học của chủ nghĩa cấu trúc, và một chút huyền hoặc của chủ nghĩa siêu thực. Chính sự chồng lớp và không rõ ràng về mục đích đó làm nên tính chất tái sinh của La Fábrica. Nó không còn là nhà máy, nhưng cũng chưa hẳn là “nhà ở” hay “văn phòng” theo nghĩa truyền thống – nó là một cấu trúc mở, nơi chức năng được tái gán liên tục thông qua sử dụng và tưởng tượng.

La Fábrica là kết quả của một quá trình từ chối triệt để chủ nghĩa công năng. Bofill không áp đặt một công năng mới lên cấu trúc cũ. Thay vào đó, ông khơi mở những khả năng tiềm ẩn trong bản thân không gian đó. Những không gian làm việc, không gian sống, thư viện, phòng họp, studio, khoảng sân và khu vườn bao quanh tất cả kết nối với nhau không qua hành lang phân cấp, mà bằng sự luân chuyển tự nhiên, bằng ánh sáng và không khí, bằng thị giác và trải nghiệm.

Đối với giới kiến trúc, La Fábrica là minh chứng rằng phá dỡ không phải là con đường duy nhất cho tái thiết. Đằng sau lớp bê tông bụi bặm của một công trình công nghiệp có thể là một công trình văn hóa mang tầm vóc tư tưởng. Nó đặt ra câu hỏi cơ bản nhưng cần thiết cho kiến trúc đương đại: liệu chúng ta có thể khai thác ký ức không gian công nghiệp để tạo ra những không gian mang tính chất thử nghiệm, sinh hoạt, biểu tượng và cá nhân hóa? Với La Fábrica, Ricardo Bofill đã cho thấy điều đó là hoàn toàn có thể.