Đền thánh Meritxell

Dự án tái thiết Đền thánh Meritxell là một trong những can thiệp kiến trúc mang tính biểu tượng và nhân văn sâu sắc nhất của Taller de Arquitectura trong thập niên 1970. Sau vụ hỏa hoạn kinh hoàng vào năm 1972 thiêu rụi gần như toàn bộ ngôi đền Romanesque cổ, bài toán đặt ra không phải là phục dựng nguyên trạng, mà là làm sống dậy tinh thần không gian – một sự tiếp nối về lịch sử, văn hóa và địa lý, bằng một ngôn ngữ kiến trúc mới.

Thay vì tái hiện theo lối khảo cổ học thuần túy, công trình được tái thiết trên nền tảng của những nguyên lý Romanesque về tỷ lệ và biểu tượng, kết hợp với kỹ thuật và hình thái hiện đại. Sự can thiệp không bị giam cầm trong quá khứ, mà mở ra một tầm nhìn kiến tạo tương lai: nơi kiến trúc không chỉ là nơi thờ phụng, mà còn là lời phản biện chống lại sự phát triển thiếu kiểm soát, một tuyên ngôn cho giá trị bản địa trước cơn lốc hiện đại hóa vô định hướng tại vùng núi Andorra.

Tổng thể dự án mở rộng không chỉ gồm ngôi đền, mà còn là một hành trình không gian liên tục với chuỗi yếu tố gợi hình tượng: giảng đường lõm, các bậc thang biểu tượng, tháp trèo, đài phun, mái vòm chưa hoàn thiện, quảng trường, nhà hát lồi – tất cả kết nối thành một chuỗi lễ nghi, một trục nghi lễ xuyên thung lũng như nhấn mạnh chiều sâu không gian và tính biểu cảm kiến trúc. Việc để lại các vòm cong dang dở không đơn thuần là động tác tượng hình, mà còn là một cử chỉ mở – dành chỗ cho tương lai, cho sự tiếp nối.

Hình học được sử dụng trong công trình là sự kết tinh giữa Romanesque và truyền thống Phục Hưng thông qua lăng kính toán học – những căn bậc hai, đường tròn, hình vuông – một hình thái kiến trúc mà Alberti và Palladio từng khai phá. Trên nền tảng này, RBTA còn lồng ghép các yếu tố Catalan-Mudéjar với tính ám chỉ đầy thi vị, vừa gợi hình, vừa mở ra khả năng tiếp biến.

Không gian ngoại vi đền thánh không bị bỏ mặc mà được triển khai như một đồ án riêng, đồng bộ từ hạ tầng mềm như đường lát, dốc, lan can, chỗ đậu xe, cho đến chiến lược tái sinh môi sinh thông qua phục hồi thảm thực vật và cải tạo các công trình cũ thành không gian hỗ trợ – đưa kiến trúc trở thành công cụ hồi sinh không chỉ cho công trình, mà cho cả vùng đất.

Meritxell là một dự án nơi quá khứ được nhìn bằng con mắt đương đại, và tương lai được thiết kế bằng những giá trị cổ điển sâu sắc. Đây là một minh chứng cho quan điểm nhất quán của RBTA: kiến trúc không chỉ là xây dựng hình thức, mà là xây dựng ý nghĩa, ký ức và sinh khí cho cả một vùng lãnh thổ.

---