Bjarke Ingels

Ông có trực tiếp tham gia vào từng giai đoạn của một dự án không? Và ông thường kiểm soát tiến độ công việc của mỗi dự án bằng cách nào?

Tôi may mắn vì không phải giữ vai trò CEO của BIG. Điều này cho phép tôi tự do đảm nhận vai trò giám đốc sáng tạo, người định hướng tầm nhìn, thay vì phải điều hành toàn bộ công ty. Công việc chính của tôi là trực tiếp làm việc với các nhóm thiết kế.

Một dự án thường kéo dài từ 5 đến 10 năm để hoàn thành. Trong năm đầu tiên, khối lượng công việc rất lớn: lựa chọn các yếu tố, phát triển những ý tưởng then chốt để định hình dự án. Tiếp đó là giai đoạn từ 3 đến 8 năm, khi dự án phải hoàn tất phân khu, xin giấy phép xây dựng, giải quyết các bài toán kỹ thuật và liên tục điều chỉnh ngân sách để đảm bảo chất lượng trong giới hạn tài chính. Ở giai đoạn này, sự tham gia của tôi mang tính ngẫu hứng hơn: có lúc tôi phải can thiệp sâu khi xuất hiện những vấn đề cần giải quyết ngay; có lúc mọi thứ diễn ra ổn thỏa, nhưng tiến độ lại chậm.

Đến giai đoạn cuối, khi dự án đã đi vào xây dựng một đến hai năm và một số hạng mục bắt đầu hoàn thiện, đôi khi sẽ xuất hiện những chi tiết không như kỳ vọng. Khi đó, tôi lại tham gia rất sát sao, bởi cần đưa ra những quyết định quan trọng ở cấp độ cao nhất. Có thể nói, tôi hiện diện ở mọi giai đoạn của dự án, nhưng tập trung nhiều nhất vào hai thời điểm then chốt: năm đầu tiên và năm cuối cùng.

Trụ sở Công ty Năng lượng Thâm Quyến là dự án đầu tiên của BIG được hiện thực hóa tại Trung Quốc đại lục. Ông có thể chia sẻ đôi điều về những câu chuyện phía sau dự án này, chẳng hạn những thách thức mà nhóm thiết kế đã gặp phải, hoặc điều gì để lại cho ông ấn tượng sâu sắc nhất?

Trụ sở Công ty Năng lượng Thâm Quyến là một trong những ví dụ đầu tiên về cái mà chúng tôi gọi là “tính bền vững thẩm mỹ”. Quy hoạch tổng thể đã được định sẵn: một tòa tháp 220 mét và một tòa 110 mét, tổng cộng khoảng 100.000 m² không gian làm việc cho công ty năng lượng. Với quy mô và yêu cầu đó, chúng tôi không thể thay đổi quá nhiều về hình khối cơ bản, hai tòa tháp nối liền nhau ở phần đế. Nhưng trong bối cảnh khí hậu cận nhiệt đới, nắng gắt và nhiệt độ cao quanh năm, chúng tôi nhanh chóng tập trung vào lớp vỏ công trình như một điểm then chốt. Và vì đây là trụ sở một công ty năng lượng, sẽ thật hợp lý nếu chính kiến trúc của nó thể hiện khả năng giảm tiêu thụ năng lượng.

Ý tưởng mặt đứng đến từ hình ảnh chiếc váy xếp ly, gợi nhớ chất vải của Issey Miyake với các nếp gấp zigzag. Mỗi mặt gấp được tính toán: phần mờ đục hướng về phía nhận nhiều nắng nhất, phần trong suốt hướng về phía còn lại. Nhờ đó, dù toàn bộ mặt đứng vẫn được bao phủ bởi kính, tòa nhà tránh được lượng lớn nhiệt và ánh sáng chói trực tiếp. Giải pháp tưởng chừng đơn giản này giúp giảm đến 30% năng lượng tiêu thụ cho làm mát. Từ nguyên tắc đó, chúng tôi có thể tạo ra những khoảng mở lớn hơn tại lối vào chính hoặc phòng họp điều hành. Kết quả là một mặt đứng vừa thanh lịch, điêu khắc, vừa tuân thủ logic hiệu suất năng lượng, những khe hở gợi liên tưởng đến các đường cắt trong tác phẩm của Lucio Fontana, vừa là nơi bạn có thể bước qua, vừa là điểm nhìn vào không gian bên trong.

Điều đặc biệt là, vẻ đẹp của công trình không phải đến từ những yếu tố trang trí áp đặt, mà chính là kết quả tất yếu của giải pháp bền vững. Nhờ vậy, ngay cả khi có đề xuất thay đổi, khách hàng vẫn kiên định giữ nguyên tầm nhìn ban đầu đã được trình bày trong cuộc thi. Nhiều lần, họ mô tả tòa nhà như hình ảnh một người phụ nữ thanh lịch dạo bước giữa thành phố, với những đường xẻ trên mặt đứng tựa như mái tóc bay. Chính sự đồng nhất giữa hình ảnh thẩm mỹ và hiệu quả năng lượng đã trở thành nền tảng vững chắc, bảo vệ công trình khỏi nguy cơ thỏa hiệp hoặc cắt giảm trong quá trình hiện thực hóa.

Từ Gian triển lãm Đan Mạch tại Expo Thượng Hải 2010, đến Bảo tàng Atelier Audemars Piguet vừa hoàn thành, hay dự án nhà máy “The Plus”, có thể nhận thấy một ngôn ngữ hình thức xuyên suốt, được định nghĩa bởi các “vòng lặp”, “xoắn ốc” hay “vòng xoay”. Vì sao những hình thức này lại được tích hợp vào nhiều công trình của BIG?

Có lẽ vấn đề không chỉ nằm ở hình thức, mà ở những trải nghiệm mà hình thức ấy mang lại cho người sử dụng. Tôi cho rằng điều này liên quan trực tiếp đến một kiến trúc của sự mời gọi.

Tại Expo Thượng Hải, chúng tôi muốn mang đến một “mảnh Copenhagen” – thành phố tiên phong với hệ thống xe đạp chia sẻ và những làn đường xanh dành cho xe đạp. Ý tưởng là để mọi người có thể trải nghiệm việc đạp xe xuyên qua một công trình ba chiều. Và để tạo điều kiện cho chuyển động ấy trong một khu đất hạn chế, chúng tôi phải dùng đến những đường dốc dài, từ đó hình thành vòng xoắn hoặc vòng lặp.

Ở Bảo tàng Atelier Audemars Piguet, thách thức là làm thế nào để biểu đạt khái niệm thời gian, vừa tuyến tính, vừa có khả năng di chuyển linh hoạt giữa các lớp. Giải pháp xoắn ốc kép cho phép tạo nên một hành trình tuyến tính trong không gian nhỏ gọn, đồng thời cho phép người tham quan dịch chuyển từ lớp đồng tâm này sang lớp tiếp theo.

Trong từng dự án, hình học hay cấu trúc topo đều đóng vai trò như một lời mời gọi. Ở nhà máy sản xuất nội thất, thay vì che giấu quy trình để tránh “gián điệp công nghiệp”, chủ đầu tư lại muốn mở cửa, khuyến khích mọi người đến xem, bởi họ khao khát trở thành nhà máy bền vững và minh bạch nhất thế giới. Những đường xoắn mở lối cho khách tham quan đi lên mái nhà, xuống sân trong, trải nghiệm không gian sản xuất một cách trực diện và sống động.

Khi nói đến kiến trúc cao cấp, người ta thường nghĩ tới sự “độc quyền”. Trái lại, điều chúng tôi tìm kiếm là sự hòa nhập và thu hút, để mỗi công trình mang hình thức mời gọi và hấp dẫn nhất. Bạn có thể thấy rõ điều này ở Ngôi nhà Lego tại Đan Mạch. Công trình không dùng xoắn ốc, dốc hay vòng lặp, mà được tạo thành từ những khối hộp chồng lấn như chính các viên Lego. Giữa các khối là khe sáng, và chúng được xử lý để du khách có thể bước từ khối này lên mái của khối kia. Về bản chất, đó vẫn là một kiến trúc của sự mời gọi – nơi mọi người được khuyến khích tham gia, khám phá và tận hưởng.

Ông thường tiếp cận và xử lý bối cảnh văn hóa của các quốc gia khác nhau như thế nào trong thiết kế, đặc biệt là với những dự án tại châu Á?

Hai đối tác của tôi là người Mỹ gốc Hoa và người Mỹ gốc Singapore, vì thế trong mối quan hệ hợp tác, chúng tôi luôn mang theo một chút “bí ẩn” Đông Nam Á. Tuy nhiên, với bất kỳ dự án nào, tôi luôn coi giai đoạn khởi đầu như một quá trình tìm hiểu mang tính giáo dục, nơi chúng tôi nỗ lực tự học để nắm rõ những chi tiết cụ thể của bối cảnh và tất nhiên, cả văn hóa. Tôi tin rằng một trong những năng lực quan trọng nhất của kiến trúc sư chính là sự đồng cảm. Đồng cảm cũng là một dạng sáng tạo: khi đặt mình vào vị trí của người khác, bạn cố gắng hiểu họ đang đối diện với những thách thức nào, những ước mơ và khát vọng nào thôi thúc họ. Chỉ bằng cách đó, ta mới có thể thực sự đáp ứng và kiến tạo cho họ. Trong vài năm qua, việc dành nhiều thời gian hơn để làm việc tại các quốc gia châu Á đã trở thành một thử thách, nhưng cũng là một cuộc phiêu lưu đầy hứng khởi đối với tôi.

Hiện tại, ngoài việc đang trong quá trình thành lập văn phòng tại Trung Quốc, chúng tôi cũng triển khai nhiều dự án tại Singapore, Thái Lan và dĩ nhiên là Nhật Bản. Mỗi quốc gia đều có khí hậu, văn hóa và di sản kiến trúc khác biệt, đòi hỏi cách tiếp cận riêng. Chính điều đó khiến công việc của tôi ngày càng thú vị. Năm nay tôi 45 tuổi. Thật đáng mừng khi theo thống kê, con người không hề kém sáng tạo đi khi tuổi tác lớn dần; điều khiến sự sáng tạo suy giảm chính là việc lặp đi lặp lại một công việc quá lâu. Theo nghĩa đó, tôi cảm thấy may mắn, bởi trong 20 năm đầu sự nghiệp, tôi chưa làm nhiều ở châu Á, ngoại trừ Gian triển lãm Đan Mạch tại Expo Thượng Hải và Trụ sở Năng lượng Thâm Quyến. Giờ đây, với hàng loạt dự án mới, tôi xem chặng đường này như một chương mới, tràn đầy cảm hứng và năng lượng, trong sự nghiệp và trong cuộc đời mình với tư cách một kiến trúc sư.

Khái niệm “làng” và “cộng đồng” xuất hiện khá nổi bật trong nhiều dự án của BIG. Ông nhìn nhận ý nghĩa cũng như giá trị của cộng đồng đối với sự phát triển tương lai của công nghệ và xã hội như thế nào?

Là kiến trúc sư, bạn luôn phải đối diện với mối quan hệ giữa tập thể và cá nhân. Điều thú vị là tôi không cho rằng chủ nghĩa tập thể và chủ nghĩa cá nhân mâu thuẫn nhau. Chúng là hai mặt của cùng một câu chuyện: bạn không thể có một tập thể bền vững nếu hy sinh cá nhân, và cũng không thể có cá nhân thực sự tự do nếu tách rời khỏi tập thể. Tập thể mạnh mẽ nhất chính là tập thể được tạo nên từ những cá nhân tự do, hay nói cách khác, là khi những cá nhân tự do kết nối với nhau để tạo thành một cộng đồng.

Ví dụ, Ngôi nhà Lego được thiết kế với trọng tâm là trẻ em, lấy cảm hứng từ câu nói: “Cần cả một ngôi làng để nuôi dưỡng một đứa trẻ”. Một đứa trẻ không chỉ cần cha mẹ, mà còn cần bạn bè, người thân, thầy cô, bác sĩ, hàng xóm, tức là cần cả một cộng đồng để trưởng thành. Ý tưởng từ đó dẫn đến việc hình dung Nhà Lego như một “ngôi làng ba chiều”, nơi các yếu tố cá nhân hợp lại để tạo thành một tổng thể. Bạn có thể nhận thấy trong nhiều công trình của chúng tôi, từ nhiều thành phần rời rạc, một thực thể duy nhất được hình thành.

Thành phố Oceanix là một ví dụ khác: một hệ thống đô thị nổi bắt đầu từ một hòn đảo đơn lẻ, sau đó có thể nhân rộng và ghép nối theo vô số cấu hình khác nhau. Chúng tôi từng thử nghiệm ý tưởng này trong dự án nhà ở sinh viên tại Copenhagen, với các container nổi như những khối đơn vị có thể ghép thành một “hòn đảo”. Nếu một thành phố được hình thành từ các hòn đảo nổi, bạn có thể linh hoạt tái cấu trúc chúng. Chẳng hạn, trong một đô thị truyền thống, việc mở một tuyến đường lớn xuyên qua khu vực đã xây dựng là vô cùng khó khăn. Nhưng với Oceanix, bạn chỉ cần dịch chuyển hai hòn đảo ra xa để mở thành một kênh mới. Nó tạo ra một khung tư duy hoàn toàn mới, cho phép kiến trúc sư thử nghiệm nhiều khả năng khác nhau khi tưởng tượng về thành phố của tương lai.

Tư duy này cũng được áp dụng ở quy mô khác với Thành phố Dệt (Woven City) mà chúng tôi phát triển cùng Toyota tại Tokyo. Đây là một đô thị nguyên mẫu nhằm thử nghiệm các công nghệ mới: xe tự lái, xe điện, pin nhiên liệu, các mô hình dịch vụ di chuyển… Ở quy mô đô thị, Toyota nhận ra rằng tương lai của họ không chỉ là sản xuất ô tô, mà là trở thành một công ty về di động đô thị. Đó không chỉ là tư duy sản phẩm, mà là tư duy hệ thống toàn diện. Chính loại tư duy này sẽ giúp chúng ta đủ năng lực để đối diện và giải quyết những thách thức phức tạp của tương lai gần.

Sự tiến bộ trong mọi khía cạnh của di động được nhấn mạnh trong các quy hoạch tổng thể của BIG cho Thành phố Dệt Toyota và BiodiverCity. Vậy theo ông, hệ thống giao thông của các thành phố tương lai nên được hình dung và phát triển như thế nào?

Tôi nghĩ câu trả lời đơn giản là “đa phương thức”. Một trong những vấn đề lớn của nhiều thành phố hiện nay là quy hoạch đô thị chủ yếu xoay quanh xe hơi. Trong khi đó, công nghệ mang đến cho chúng ta tự do để hình dung một hệ thống di động linh hoạt và liền mạch hơn, nơi các phương thức giao thông khác nhau có thể tương tác với nhau một cách hài hòa.

Trong Thành phố Dệt (Woven City), chúng tôi hình dung rằng cứ mỗi ba tuyến đường sẽ mang đặc tính khác nhau. Tuyến thứ nhất dành cho xe tự động và người đi bộ, gần giống như đường phố truyền thống. Tuyến thứ hai là lối dạo bộ kết hợp với phương tiện cá nhân nhỏ gọn như xe đạp, xe máy điện, đồng thời cho phép các phương tiện chuyên biệt như xe bán đồ ăn hay cửa hàng lưu động. Tuyến thứ ba là không gian giống một công viên chỉ dành riêng cho người đi bộ. Ba loại đường này được lặp lại theo cả hai chiều, tạo thành một mạng lưới cho phép di chuyển xuyên suốt thành phố bằng nhiều cách khác nhau. Theo mô hình này, hai phần ba diện tích đường phố thực chất trở thành không gian công cộng, phục vụ chức năng xã hội và môi trường mà đô thị hiện nay thường thiếu. Thành phố đa phương thức như vậy sẽ mở ra những khả năng hoàn toàn mới cho không gian công cộng và cho cách con người di chuyển trong đô thị tương lai.

Chúng tôi cũng có đặc quyền hợp tác với nhiều công ty đang hình dung về tương lai di động theo những hướng rất khác nhau. Ví dụ, với Virgin Hyperloop One, sáng kiến do Elon Musk khởi xướng, hiện do Richard Branson và Virgin Group đầu tư , chúng tôi cùng nghiên cứu hệ thống vận tải siêu tốc trong ống chân không, chạy bằng điện và từ tính. Đồng thời, chúng tôi hợp tác với Terminus để tưởng tượng vai trò của các loại robot tự động trong tương lai gần. Tuy nhiên, tôi cho rằng nhiệm vụ của chúng tôi không chỉ dừng ở việc thiết kế các yếu tố riêng lẻ, mà quan trọng hơn là tìm ra cách những yếu tố này có thể kết nối, bổ trợ nhau để hình thành một tổng thể đô thị toàn diện.