Thị trấn Kamikatsu cách thành phố Tokushima khoảng một giờ lái xe, nép mình trong vùng núi ở thượng nguồn sông Katsuura. Cảnh quan tuyệt đẹp và thiên nhiên phong phú nơi đây hiện luôn được bảo tồn, trong đó có những thửa ruộng bậc thang Kashihara và dãy núi Yamainudake với những tảng đá linh thiêng phủ rêu dày đặc.
Năm 2003, Kamikatsu là nơi đầu tiên ở Nhật Bản khởi xướng chiến dịch Zero Waste (Không rác thải), hướng tới mục tiêu trở thành một xã hội không tạo ra rác thải để bảo vệ thiên nhiên và đời sống của mình.
Zero Waste bao gồm các hoạt động nhằm giảm thiểu sự lãng phí nhiều nhất có thể, với mục tiêu tạo ra lượng rác thải bằng không. Trong khi hầu hết các chính sách liên quan đến rác thải thông thường đề cập đến việc xử lý chúng, Zero Waste bắt đầu từ nguồn gốc nơi sản sinh ra rác thải. Cần có sự thay đổi trong hệ thống sản xuất, hậu cần và tiêu dùng cũng như trong cộng đồng nói chung để thúc đẩy một xã hội không tạo ra chất thải.
Cư dân thị trấn đã tổ chức nhiều cuộc thảo luận và quyết định để mỗi hộ gia đình tự phân loại rác của mình rồi gửi chúng đến trạm xử lý của thị trấn. Chất thải được chia thành 45 loại, tỷ lệ rác tái chế trên 80%. Các vật dụng còn tốt được trưng bày gọn gàng để tặng cho người cần.
Kiến trúc sư Hiroshi Nakamura đã làm việc cùng với cộng đồng địa phương để thiết kế Trung tâm Zero Watse Kamikatsu – một cơ sở tập hợp và phân loại đồ đã qua sử dụng, anh khuyến khích những người tham gia chia sẻ ý tưởng và giá trị của họ với du khách ghé thăm trung tâm này.
Công trình thể hiện nguyên tắc Zero Waste với tư cách là một khu phức hợp thân thiện với môi trường. Với tôi, nơi đây còn có chức năng giáo dục, nghiên cứu và truyền thông cho nhà máy xử lý phân loại rác thải, nhằm tái tạo cộng đồng và phát triển đời sống địa phương.
Hiroshi Nakamura
Ở phương án thiết kế này, trung tâm tái chế là tập hợp các đơn nguyên kiến trúc gồm có hội trường cộng đồng, cửa hàng đồ tái sử dụng, không gian hoạt động chung và khách sạn. Cửa hàng đồ tái sử dụng và một khu văn phòng được bố trí ở vị trí trung tâm đối diện với lối vào, hai bên là khu vực phân loại được sử dụng bởi người dân thị trấn và công nhân xử lý rác thải.
Mặt bằng hình móng ngựa liên kết quá trình xử lý từ phân loại → cửa hàng → tái chế hoặc bán. Với hình thức như vậy, giao thông bên trong trung tâm khá xuyên suốt, giúp xe ra vào dễ dàng tiếp cận kho dự trữ dưới mái hiên. Còn lối di chuyển của khách thăm quan được bố trí bên ngoài toà nhà.
Công trình được xây dựng với tiêu chí tận dụng nguồn lực tại chỗ và đảm bảo tài nguyên không bị lãng phí bằng cách loại bỏ việc sử dụng vật liệu mang đến từ các khu vực bên ngoài. Đây là bước đầu tiên để giảm chi phí đóng gói và vận chuyển cũng như phí nhiên liệu.
Từng nhiều lần đến thăm không chỉ trạm rác cũ mà còn cả những ngôi nhà bỏ hoang trong thị trấn, tòa nhà cơ quan cũ trước khi bị phá bỏ, trường học đã đóng cửa…chúng tôi suy nghĩ kỹ về thiết kế với mục đích mang lại giá trị cho những thứ không còn được sử dụng. Chúng tôi coi vật liệu từ các công trình cũ là tài nguyên hơn là rác thải.
Hiroshi Nakamura
Dựa trên nguyên tắc Zero Waste, toà nhà sử dụng gỗ tuyết tùng được trồng tại địa phương, chưa qua xử lý nhằm giảm rác thải liên quan đến gỗ xẻ vuông. Người dân mong muốn một không gian có gió và ánh nằng đi qua để mùi rác không bị ứ đọng, cũng cần mái hiên đủ cao để những chiếc xe tải lớn dễ vận hành.
Chúng tôi muốn thiết kế một hệ thống có cấu trúc linh hoạt và bền vững, có thể tiếp tục sử dụng nếu mục đích của công trình thay đổi trong tương lai. Gỗ tuyết tùng đường kính 250mm được sử dụng cho kết cấu tòa nhà nhưng nếu chọn xong nhà thầu mới xử lý gỗ thì sẽ không thể giữ tiến độ xây dựng. Vì vậy, chúng tôi thương lượng với thị trấn và đặt hàng riêng tổng cộng 350 khúc gỗ trong vòng một năm trước khi khởi công, dưới hình thức thị trấn cung cấp vật liệu.
Hiroshi Nakamura
Sử dụng một cấu trúc mở sẽ tạo điều kiện thuận lợi về sau khi bảo trì cũng như thay thế các vật liệu bị ăn mòn, đồng thời dễ dàng tái sử dụng sau khi tháo dỡ. Những mảnh gỗ xẻ thô được tận dụng làm tường bên ngoài và không gian nội thất bên trong, nhiều tấm gỗ có kích thước khác nhau cũng được chấp nhận để sử dụng khi thi công nhằm giảm thiểu việc tạo ra rác thải.
Với mục tiêu xây dựng một địa điểm được cộng đồng yêu thích, kiến trúc sư Hiroshi Nakamura đưa ra lời kêu gọi chia sẻ đồ dùng đã qua sử dụng từ người dân trong thị trấn. Khoảng 700 món đồ đã được thu nhập từ cộng đồng dân cư chưa tới 1500 người.
Nhiều trong số chúng được sử dụng cho mặt tiền bằng kính hai lớp chắp vá đóng vai trò là điểm nhấn của toà nhà. Mảnh gốm từ bát đĩa hỏng làm sàn, thiết bị văn phòng và nông nghiệp làm đồ trưng bày và biển báo, giỏ đựng nông sản chuyển thành kệ sách đặt phía sau bức tường kính giúp giảm đỡ áp lực từ gió.
Khách sạn như một công trình riêng biệt được đặt cạnh trung tâm hình móng ngựa, khiến cho hai toà nhà tạo thành hình dạng của dấu hỏi chấm “?”. Dấu hỏi chấm chỉ có thể nhìn rõ từ bầu trời cao nhưng chúng tôi hy vọng rằng mỗi người đến đây sẽ đặt lại câu hỏi cho chính mình sau khi họ trở về nhà.
Ảnh
Koji Fujii / TOREAL
