Kyoto

Bài viết viết về lịch sử vượt thời gian của Kyoto, nền văn hóa được truyền lại trong hơn 1.200 năm và các thương hiệu và nhà sáng tạo đương đại tiếp nối truyền thống.

Tác giả: Danielle Demetriou | Nguồn: TL Magazine | Thời gian: 2024

Lần đầu tiên đặt chân đến Kyoto, tôi bước vào thành phố qua một ngôi đền bằng kính và thép. Từ nhà ga, tôi đi dưới những nhịp vòm công nghiệp đan xen ánh sáng, cắt qua bầu trời một cách sắc sảo. Năng lượng của hình khối phản ánh nhịp sống bên trong: tiếng gầm khe khẽ của những đoàn tàu siêu tốc, đến rồi đi, và dòng người trôi dọc thang cuốn, hành lang.

Kyoto – cái tên thường gợi lên những hình ảnh bất động của quá khứ: vườn thiền, nhà gỗ machiya, trà matcha được đánh bằng chổi tre, những món đồ và dụng cụ thủ công tinh xảo, giấy mờ làm dịu ánh sáng, và hằng hà sa số đền chùa – ước tính có khoảng 2.000 nơi thờ Phật và Thần đạo. Tất cả những điều đó đều đúng. Kyoto nằm gọn trong vòng tay của núi non, nơi các câu chuyện – về chiến tranh, thần linh, trà đạo, tình yêu, giác ngộ – được viết vào từng đỉnh núi, dòng sông, phiến đá, gốc cây và những lớp rêu.

Trong chiếc kén ấy là Kyoto – một thành phố nhỏ như hộp bút, nơi lưu giữ lớp lớp di sản truyền thống – như những tấm giấy washi mỏng manh, đánh dấu hơn một thiên niên kỷ lịch sử với tư cách cố đô Nhật Bản. Nhưng Kyoto không chỉ là quá khứ. Điều này hiện lên ngay từ khoảnh khắc đầu tiên mà nhiều du khách bắt gặp – cũng như tôi, gần 20 năm trước – đó là nhà ga Kyoto.

Hoàn thành vào năm 1997 bởi kiến trúc sư Hiroshi Hara, để kỷ niệm 1.200 năm ngày thành lập thành phố, Ga Kyoto là một trong những công trình lớn nhất Nhật Bản – cao 15 tầng, như một ẩn dụ công nghiệp về thung lũng địa lý, dệt nên mạng lưới các cung, đường thẳng, và ánh sáng siêu hiện đại.

Việc cánh cổng dẫn vào Kyoto lại mang diện mạo hiện đại đến vậy, cho thấy tính đa tầng trong bản sắc của thành phố. Kyoto luôn dao động ở ranh giới giữa thép và đất sét, giữa hiện đại và truyền thống, giữa công nghệ và thi ca, giữa tương lai và quá khứ – và chính tinh thần đổi mới là điều định hình nên bản chất thật sự của nó.

Tinh thần này không chỉ nuôi dưỡng Ga Kyoto hay ngành công nghệ cao phát triển (Kyoto chính là nơi sinh ra Nintendo), mà còn sống mãi trong các gia tộc thợ thủ công truyền thống – nơi mỗi thế hệ kế nghiệp buộc phải đổi mới để tồn tại, phải thử nghiệm để truyền thống không bị đứt đoạn.

Hành trình của tôi với Kyoto đan xen giữa những câu chuyện cũ và mới. Suốt khoảng 15 năm sống ở Tokyo, tôi thường xuyên đến Kyoto để viết về con người và không gian, ý tưởng và vật thể – từ trà sư, thiền sư, nông dân, đến nhà điêu khắc tượng Phật, thợ gốm, nghệ nhân giấy, nhà khoa học, đầu bếp và nghệ sĩ.

Dần dần, khi tôi lần theo những sợi chỉ vàng trong DNA của Kyoto, thành phố mở ra như một bài thơ – sáng rõ, đầy cảm hứng – đến mức tiếng gọi của Kyoto ngày một át đi giai điệu quen thuộc của Tokyo.

Năm ngoái, tôi bước vào một chương mới – rời bỏ căn hộ trắng hiện đại ở Tokyo để chuyển vào một ngôi nhà machiya cổ tại Nishijin, khu phố dệt kimono lâu đời của Kyoto. Giờ đây, mắt tôi đã quen dần với cảm thức thị giác Kyoto: gỗ tối màu, tatami thơm mùi cỏ, vách giấy ngăn ánh sáng, tường đất tsuchi-kabe. Cùng với đó là sự nhạy cảm ngày một tinh tế với ánh sáng và bóng tối – từ luồng sáng giữa trưa đổ xuống bếp từ mái kính, đến bóng mờ in trên shoji sau hoàng hôn.

Cuộc sống chậm lại. Gắn bó hơn với thiên nhiên: núi cuối mỗi con phố tôi đạp xe về, vườn nhỏ sau nhà đổi mùa, và vật thể quanh tôi. Ở Kyoto, mỗi đồ vật đều chứa đựng lớp lớp lịch sử – như chiếc bát trà cổ mang dấu tay người nghệ nhân vô danh, mảnh gỗ nhỏ từng là một phần của tượng Phật cũ, hay hững lá trà sencha thu hoạch từ vùng núi quanh thành phố.

Kyoto là một “kho tàng vật thể” – mỗi món đều mang vẻ đẹp đặc trưng, hàm chứa tinh thần, có lẽ vì văn hóa nơi đây bắt nguồn sâu xa từ Thiền Tông. Một người hiểu rõ nhất cái thế chênh vênh giữa truyền thống và tương lai của Kyoto, chính là Masataka Hosoo – người đứng đầu xưởng dệt kimono truyền thống có lịch sử từ thế kỷ 16.

Masataka – kín đáo, khiêm nhường và tiên phong – thường mặc kimono màu trầm, tối giản mà sang trọng. Ông nghiên cứu chất nhuộm tự nhiên, khung dệt cổ, đồng thời thiết kế vải cho Gucci, trưng bày tại Milan Salone, hay trang trí phòng khách sạn Bvlgari ở Tokyo.

Với Masataka, Kyoto có thể được tóm gọn bằng ba từ: “Sáng tạo, Thử thách và Đổi mới”. Ông chia sẻ:

Suốt 1.200 năm, Kyoto liên tục tiếp nhận và chuyển giao các yếu tố văn hóa của từng thời kỳ. Đồng thời, thành phố còn có sự sáng tạo của những con người đương đại. Quy mô nhỏ gọn của Kyoto giúp con người dễ gặp gỡ và tương tác – một điều rất thuận lợi cho sáng tạo.

Ở Kyoto còn có văn hóa vật thể đặc thù: từ chổi đánh trà, tách gốm, đến đèn giấy – mọi vật thủ công ở đây như ký ức khảo cổ về bản sắc thành phố. Đường cong, bề mặt, chất liệu – tất cả đều ẩn chứa trí tuệ của lịch sử và tay nghề thủ công.

Vật thể đẹp thường vượt khỏi vòng đời của con người và được truyền lại qua các thế hệ. Từ đó, chúng ta có thể đọc được cảm quan thẩm mỹ của tổ tiên. Những vật được làm ra và truyền lại suốt 1.200 năm mang theo sức mạnh vượt thời gian, và ta có thể học từ đó những điều cốt lõi và đáng quý.

Không ngạc nhiên khi Kyoto vẫn luôn là điểm đến tinh thần cho giới sáng tạo. Cặp nghệ sĩ Mami và Ryo Suzuki, sáng lập không gian nghệ thuật Kankakari, là minh chứng sống. Họ tình cờ tìm thấy một ngôi nhà cổ 97 năm tuổi trong một con phố nhỏ – nhà nghiêng, bị mối mọt, tường xuống cấp – nhưng lại yêu ngay từ ánh nhìn đầu tiên. Từ Hiroshima, họ chuyển đến Kyoto và dành 18 tháng để khôi phục căn nhà bằng kỹ thuật truyền thống cùng một nhà thầu chuyên nghiệp. Ngôi nhà gỗ, đất và đá – từng là nhà của một thương nhân gạo – nay trở thành nơi sống và triển lãm với chất cảm tĩnh tại và vật liệu thô mộc. Từ đan giỏ, gốm sứ, đến đồ gỗ – nơi đây tổ chức nhiều triển lãm thường xuyên. Một triển lãm gần đây trưng bày đường nét gỗ mềm mại lấy cảm hứng từ thiên nhiên của Yoshinori Yano.

Điều gắn kết mọi thứ là sự tôn trọng với “tinh thần của vật thể”. Ryo chia sẻ:

Kankakari là không gian sống kiêm phòng trưng bày. Chúng tôi giới thiệu những tác phẩm làm bằng tay mà mình thực sự bị truyền cảm hứng – bất kể là thủ công hay nghệ thuật. Điều quan trọng không phải là cái mới hay cái đẹp, mà là ‘tinh thần nội tại’ trong chính vật thể đó.”

Tinh thần ấy có thể nằm trong người nghệ nhân, quá trình chế tác, vật liệu, hay hình khối. Họ tin rằng:

Từ bát đĩa, quần áo, vật trang trí đến cả ngôi nhà – tất cả đều là phần mở rộng của cơ thể. Chúng cần hòa hợp, mang lại cảm giác liền mạch và dễ chịu.

Họ ví dụ bằng công cụ trà đạo hay kiến trúc sukiya của trà thất – những thứ thể hiện tinh tế văn hóa tích lũy đến mức độ chín muồi. Đó chính là tinh thần Kyoto – nơi vật thể kết tinh thành cảnh quan thấm đẫm trí tuệ, vẻ đẹp và sự đổi mới – từ bát trà được chế tác đến nhà ga hiện đại.

---

Tổng hợp
Anh Nguyên