Ngày nay, ngôi nhà được xem là một trong những hàng hóa được khao khát nhất nhưng bản chất lại không ổn định, vượt qua hình thức biểu tượng để lộ ra những mâu thuẫn cấu trúc sâu sắc hơn. Được lý tưởng hóa như một pháo đài của sự riêng tư, một nơi rút lui khỏi thế giới xã hội đầy sản xuất, ngôi nhà, trong logic không ngừng của nền kinh tế tân tự do, không thể đáp ứng được những nhu cầu đa dạng và thay đổi của cá nhân. Thay vào đó, nó duy trì nguyên mẫu của “con người phổ quát, người sử dụng và công dân,” một hình tượng trừu tượng gắn liền với các khuôn khổ chuẩn mực giới và đồng nhất hóa, tiếp tục chi phối cách thức tồn tại và tuân thủ xã hội.
Bài viết khám phá sự thất bại này bằng cách đưa ra một góc nhìn khác về các mô hình nhà ở truyền thống tập trung vào chủ nghĩa cá nhân. “Cái tôi,” từ lâu bị bỏ qua trong các cuộc thảo luận học thuật về không gian sống, trở nên quan trọng khi xem xét qua tác phẩm của Absalon, một nghệ sĩ đồng tính người Israel sinh năm 1964. Absalon tạo ra các thử nghiệm kiến trúc bí ẩn và cấp tiến, là mảnh đất màu mỡ để khám phá các cuộc tranh luận đương đại về danh tính, quyền tự chủ và không gian sống. Ý định của nghệ sĩ không phải là tác động ở cấp độ xã hội hay đưa ra bình luận phê phán về hành vi xã hội. Thay vào đó, tác phẩm của ông mang tính cá nhân sâu sắc, tập trung vào việc chuyển đổi cuộc sống của chính mình. Bằng cách thiết kế các vật thể và không gian chỉ dành cho bản thân, Absalon tìm cách thoát khỏi những hành vi cố hữu và áp đặt xã hội, ưu tiên “cái tôi” trên hết. Có lẽ sự ám ảnh của ông với cơ thể và sự cô lập bắt nguồn từ xu hướng tính dục, sự kỳ thị xã hội và các vấn đề sức khỏe dẫn đến cái chết của ông. Ý niệm tập trung vào bản thân, được gọi là chủ nghĩa cá nhân trong nghiên cứu này, bao hàm nhiều ý nghĩa khác nhau và đã phát triển qua nhiều thời kỳ.
Trong nghiên cứu này, chủ nghĩa cá nhân phù hợp với lăng kính queer được áp dụng cho tác phẩm của Absalon, khi chúng mở ra một cuộc thảo luận về một không gian dành riêng cho cá nhân, ở dạng thuần túy nhất.
DỊCH AIDS & NHỮNG ẢNH HƯỞNG ĐẾN ABSALON
Trong thời kỳ đại dịch AIDS, một giai đoạn bị đánh dấu bởi sự kỳ thị mạnh mẽ đối với người đồng tính, Absalon sáng tạo nghệ thuật với nhận thức về tình trạng HIV dương tính của mình. Sự xuất hiện của AIDS vào đầu những năm 1980 được đặc trưng bởi sự thiếu hiểu biết, nghi ngờ và sự công nhận hạn chế từ cả hệ thống y tế lẫn hành chính. Môi trường này buộc nhiều người đồng tính phải rút lui khỏi đời sống công cộng, làm tăng nguy cơ bị cô lập và xa lánh đối với những người bị ảnh hưởng. Mặc dù các nhóm dân số chính bị ảnh hưởng là nam giới đồng tính và người sử dụng ma túy tiêm chích, người dị tính cũng có nguy cơ lây nhiễm.
Trong giai đoạn đầu, truyền thông đưa tin về AIDS rất ít, dẫn đến thông tin sai lệch lan rộng về cách lây truyền. Tại Pháp, thời kỳ này chứng kiến làn sóng giám sát truyền thông chưa từng có, khuếch đại nhận thức và lo lắng của công chúng về căn bệnh này. Absalon có thể được đặt trong số các nghệ sĩ mà thực hành sáng tạo bị ảnh hưởng sâu sắc bởi những khó khăn xung quanh khủng hoảng AIDS những năm 1990, cùng với các nhân vật như Lili Reynaud-Dewar, Niki de Saint Phalle, Robert Gober và Keith Haring. Cách tiếp cận của họ được thúc đẩy bởi nhu cầu cấp thiết để tồn tại, thực hiện các màn trình diễn và tác phẩm nghệ thuật thể hiện sự lên án áp bức và chứng minh các cơ chế của chủ nghĩa quyết định.
CHỦ NGHĨA CÁ NHÂN & THUYẾT QUEER
Absalon tham gia vào khái niệm chủ nghĩa cá nhân trong bối cảnh câu hỏi về bản chất của một cá nhân vẫn còn bỏ ngỏ, vốn là vấn đề được tranh luận từ những năm 1980 đến nay. Cuộc thảo luận này là trọng tâm của các nhà lý thuyết Queer như Teresa De Lauretis, Eve Kosofsky Sedgwick và gần đây hơn là Judith Butler, những người đã tiếp cận chuẩn mực giới như một cấu trúc phức tạp và mở rộng, được khám phá qua các khuôn khổ tinh tế. De Lauretis xem xét sự giao thoa của giới tính, xu hướng tính dục và biểu đạt, nhấn mạnh cách các cấu trúc văn hóa và xã hội định hình danh tính cá nhân.
Sedgwick nghiên cứu cách chuẩn mực giới là nền tảng cho câu chuyện về sự tồn tại lịch sử của chúng ta, trong khi Butler tiết lộ bản chất được xây dựng của giới tính và danh tính. Trong bối cảnh này, khái niệm về cái tôi trở thành mối quan tâm chính trong lý thuyết queer, thách thức quan điểm thống trị, đơn lẻ vốn định nghĩa các chân lý xã hội, đặc biệt là cái gọi là “trạng thái tự nhiên.” Mặc dù tác phẩm của Absalon không trực tiếp đề cập đến những câu hỏi này, và việc gắn lý thuyết queer trực tiếp với dự án cuộc đời của ông sẽ là không phù hợp về thời gian, thì vẫn có một mối liên hệ sâu sắc giữa tác phẩm của ông và những chủ đề này. Lăng kính phê bình này tìm thấy sự cộng hưởng trong kiến trúc, đặc biệt trong nghiên cứu về không gian sống, nơi phần lớn học thuật tập trung vào nhà ở gia đình và dựa trên các giả định về cấu trúc sinh hoạt chuẩn mực hoặc tầm nhìn lý tưởng hóa về nó.
MÔ HÌNH NHÀ Ở TRUYỀN THỐNG & MÔ HÌNH NHÀ Ở THAY THẾ
Mô hình nhà gia đình có thể tái tạo, thường được trình bày như một mô hình bất biến, định hình phần lớn nhận thức về ngôi nhà phương Tây đương đại. Cấu trúc nhà ở này hình thành từ thế kỷ 18 trong bối cảnh phương Tây, phát triển thêm trong thời kỳ Victoria, tạo ra một phong cách nhà ở ngoại ô đặc trưng, phản ánh và củng cố các lý tưởng chuẩn mực giới, mang tính trình diễn của gia đình hạt nhân. Nhà Mô hình cho Gia đình của Henry Roberts, được trình bày tại Triển lãm Quốc tế ở London năm 1851, là một ví dụ nổi bật về cách một đề xuất kiến trúc khiêm tốn ở quy mô nhỏ, nhờ khả năng tái tạo, có thể định hình đáng kể cách tiếp cận nhà ở trong 150 năm qua. Mô hình này không chỉ đặt nền tảng cho khái niệm “giấc mơ Mỹ” mà còn hoạt động như một mẫu có thể sao chép. Lối sống truyền thống này làm suy yếu ý thức về chủ nghĩa cá nhân, đẩy con người vào một sự tồn tại tập thể đặc trưng bởi các động lực quyền lực giữa kẻ áp bức và người bị áp bức.
“Ngôi nhà mẫu cho bốn gia đình” được Hoàng thân Albert xây dựng tại Công viên Hyde nhân dịp Triển lãm Công nghiệp năm 1851. Trích từ James Steven Curls, Cuộc đời và sự nghiệp của Henry Roberts 1803–76 (Chichester: Phillimore & Co. Ltd., 1983).
Nhiều lợi ích đã được ghi nhận trong việc áp dụng các mô hình nhà ở đương đại thay thế, như nhà ở hợp tác. Người ta thường cho rằng cư dân trong các ngôi nhà hợp tác thường có nhà ở tốt hơn, nhiều tiện nghi hơn và tiền thuê thấp hơn so với những người sống trong nhà xây dựng tư nhân. Tuy nhiên, các loại nhà ở này phần lớn vẫn giữ bố cục nội thất được thiết kế cho cấu trúc gia đình truyền thống, bao gồm phòng ngủ, phòng trẻ em tiêu chuẩn và các không gian chung như bếp và phòng khách. Do đó, hình thức nhà ở chung này không thể giải quyết các thực tế xã hội đa dạng. Các dự án này thường được trình bày như các mô hình “dân chủ,” dường như đề cao tiếng nói cá nhân. Tuy nhiên, những quan điểm như vậy có thể che giấu cách các cấu trúc này vẫn duy trì các khuôn khổ nhà ở cứng nhắc và tiêu chuẩn hóa dưới vỏ bọc của sự hòa nhập và trao quyền cá nhân. Trong ý nghĩa đó, chủ nghĩa cá nhân thường bị lu mờ bởi sự nhấn mạnh vào tập thể, khiến nhu cầu thiết yếu về thực hành tự hiểu biết trở nên vô hình.
Các học giả đã chỉ ra rằng sống một mình đang trở thành một điều kiện ngày càng phổ biến và đáng được xem là một chủ đề có ý nghĩa công cộng lớn. Hiện tượng này cung cấp một góc nhìn làm sâu sắc thêm hiểu biết về cách tái xét không gian sống liên quan đến các thực tế xã hội, đặt ra câu hỏi liệu sống một mình có thể dẫn đến một cuộc sống tốt hơn trong xã hội hay không. Những quan sát này khiến chúng ta tự hỏi một không gian sống lý tưởng trong các cấu trúc và thực tế xã hội phương Tây đương đại sẽ được hình dung như thế nào. Tác phẩm của Absalon tiết lộ điều gì về “cái tôi” bị bỏ qua so với “chúng ta” được ca ngợi? Sống một mình có thể góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống và thúc đẩy sự hòa nhập tốt hơn trong xã hội đến mức nào? Tác phẩm và ý tưởng của Absalon về sự rút lui và tự thực hiện vẫn còn liên quan như thế nào trong bối cảnh hiện nay?
ABSALON
Meir Eshel, một nghệ sĩ những năm 1990, sống phần lớn cuộc đời tại Paris và được biết đến với bút danh Absalon từ năm 1987. Tác phẩm của ông tập trung vào việc khám phá chủ nghĩa cá nhân, nhấn mạnh sự rút lui khỏi các chuẩn mực xã hội và khuôn khổ bên ngoài. Eshel chuyển đến Pháp năm 22 tuổi vào năm 1987, sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự tại Căn cứ Không quân Hatzerim của Israel. Sau 2 năm ở Sinai và Ashdod, ông được nhà phê bình nghệ thuật Jacques Ohayon giới thiệu với Christian Boltanski – giáo sư tại Ecole des Beaux-Arts ở Paris. Từ năm 1990, Absalon biết mình dương tính với HIV, và do thiếu liệu pháp điều trị, AIDS đã cướp đi mạng sống của ông vào năm 1993 ở tuổi 28. Studio của ông tại ngoại ô Paris, trong một tòa nhà do Le Corbusier thiết kế, là nơi phần lớn các dự án của ông được hình thành.
Bối cảnh không thể bỏ qua của AIDS và tác động của nó đến cuộc sống của người đồng tính tạo nên một cách nhìn về tác phẩm của ông. Vào đầu những năm 1980, trước khi HIV được xác định, AIDS bị xem là cực kỳ dễ lây và chết người, hòa lẫn với định kiến kỳ thị đồng tính, miêu tả nam giới đồng tính như nguồn lây bệnh. Ngay cả khi HIV được xác định và biết rằng virus có thể lây qua quan hệ dị tính, sự liên kết giữa đồng tính và AIDS vẫn tồn tại. Mặc dù Absalon không tự nhận mình là nhà hoạt động, tác phẩm của ông có khả năng chịu ảnh hưởng sâu sắc từ hoàn cảnh xã hội và sức khỏe của mình.
Absalon định vị mình như một người phá cách, tìm kiếm sự tự nhận thức bằng cách sử dụng cơ thể mình như một thước đo độc đáo. Trong nhiều tác phẩm, ông tương tác với cơ thể mình và các sáng tạo, thường đặt mình vào những tình huống phi lý để thiết lập mối quan hệ khác thường giữa nghệ thuật và bản thân. Một số tác phẩm được đúc theo kích thước cơ thể ông, đảm bảo sử dụng tối ưu. Cuộc tìm kiếm quyền tự chủ của ông diễn ra qua nhiều phương tiện, đặc biệt là video và điêu khắc. Trong video Noise (1993), ông hét cho đến khi mất giọng, thể hiện sự phản kháng với cấu trúc quyền lực hiện hành. Bài giảng duy nhất được ghi lại của ông tại Ecole des Beaux-Arts năm 1993 cho thấy tham vọng sống một cuộc đời ẩn dật có chủ ý, không tập trung vào việc tham gia vào thế giới nghệ thuật mà sáng tạo cho chính mình.
Bản tái hiện toàn bộ các tế bào của Absalon, theo ý tưởng ban đầu của nghệ sĩ vào năm 1993. Các tế bào (CELLS) được đánh số từ một đến sáu (từ trái sang phải). Dựa trên những bức ảnh do Arthur Péquin chụp tại Bảo tàng CAPC ở Bordeaux từ Guillaume Désanges và François Piron, Absalon Absalon (Paris: Paraguay Press, 2021). Bản vẽ của tác giả.
CÁC TÁC PHẨM TRIỂN LÃM & DỰ ÁN CELLS
Bốn nhóm tác phẩm được triển lãm tại Trung tâm Georges Pompidou năm 1988 thể hiện tính thử nghiệm của Absalon. Ông tạo ra các vật thể nội thất mỏng manh, nằm giữa mô hình và đề xuất, không ngụ ý sử dụng ở quy mô con người hay có chức năng rõ ràng. Nine Cells, làm từ bìa cứng, gỗ và sơn trắng, gồm chín hộp trên bàn gỗ trắng, với các mô hình nội thất đơn giản lấp đầy không gian, loại bỏ khả năng sử dụng thông thường. Tác phẩm này là một trong những lần lặp đầu tiên dẫn đến dự án cuối cùng của ông, Cells. Từ năm 1989, Absalon chuyển sang tìm hiểu các vật thể hàng ngày và tương tác của chúng với không gian, tạo ra các nội thất hòa quyện liền mạch với nội thất xung quanh. Proposals for Habitats (1990), làm từ gỗ, bìa cứng, thạch cao và sơn trắng ở tỷ lệ 1:1, trình bày một danh mục các hình dạng dễ nhận biết và trừu tượng trong một căn phòng.
Vào mùa xuân năm 1993, Absalon xây dựng phiên bản thứ hai của các nguyên mẫu kích thước thật của Cells cho một triển lãm tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại ở Paris. Ngay trước khi qua đời, ông quyết định sẽ sống phần đời còn lại trong các Cells, biến cuộc sống thành một tác phẩm nghệ thuật: “Những ngôi nhà này không hề là không tưởng; chúng là những ngôi nhà thực sự mà tôi sẽ thực sự sống.” Ý tưởng về không gian sống của ông vượt qua cuộc sống cố định, đón nhận một góc nhìn tạm thời, thay thế mô hình nhà ở ngoại ô lỗi thời của thế kỷ 18 và 19. Được thiết kế ở tỷ lệ 1:1, các Cells không có nước và điện, là các tác phẩm lắp đặt hơn là dự án kiến trúc. Với diện tích 9-10 m², nội thất được điều chỉnh chính xác theo kích thước cơ thể ông (1,89m), không dành cho người có kích thước trung bình. Không gian chật hẹp tạo ra sự kết nối thân mật giữa Absalon và khách.
Các không gian sống này tái định nghĩa mối quan hệ giữa cơ thể và không gian, ngăn ông tích lũy tài sản vật chất hoặc tuân theo lối sống gia đình tư sản. Tuy nhiên, sự hạn chế không phải là hình phạt mà là cách định hình lối sống được chọn. Cells nhấn mạnh tầm quan trọng của quy tắc và chuẩn mực, yêu cầu Absalon đo lường mọi chuyển động và hoạt động như ăn, đọc, tắm và ngủ, tạo thành một “vũ điệu hàng ngày.” Màu trắng thuần khiết và sự tối giản của Cells vượt qua nhận thức vật lý, tạo không gian cho quyền tự chủ và tự do. Ông dự định đặt các Cells ở Paris, Zurich, Frankfurt, New York, Tel Aviv và Tokyo, ví chúng như “virus trong thành phố,” nhưng không kịp chứng kiến việc lắp đặt.
GÓC NHÌN QUEER VỀ CHỦ NGHĨA CÁ NHÂN & KHÔNG GIAN SỐNG
Tác phẩm của Absalon, dù không trực tiếp thách thức trật tự xã hội hay không gian, là mảnh đất màu mỡ để hình dung “cái tôi” tự do trong bối cảnh không gian sống. Foucault cho rằng quan hệ quyền lực hiện diện khắp nơi, kể cả ở cấp độ vi mô, đặc biệt trong những không gian ít được ngờ tới. Quyền lực không hoạt động qua đàn áp mà mang tính sản xuất, và xu hướng tính dục xuất hiện từ mạng lưới quan hệ quyền lực được gắn vào cơ thể qua các cấu trúc xã hội. Trong bài viết này, cấu trúc quyền lực bị chất vấn là chuẩn mực giới. Foucault lập luận rằng chống lại quyền lực không phải là thoát khỏi nó mà là đối mặt trực tiếp, và sự kháng cự luôn nằm trong mối quan hệ với quyền lực. Ông đề xuất các phương pháp kháng cự như phá vỡ các con đường tri thức đã thiết lập, đảo ngược các diễn ngôn kỷ luật, và xây dựng cái tôi thông qua mối quan hệ tự phản ánh, được gọi là “công nghệ của cái tôi.” Việc chăm sóc bản thân không chỉ vì lợi ích cá nhân mà còn góp phần vào phúc lợi xã hội.
Absalon dường như đón nhận việc chăm sóc bản thân trong dự án Cells. Với ông, ở một mình không chỉ là các chức năng sinh học như nghỉ ngơi và ngủ, mà còn bao gồm niềm vui cô độc của sự chiêm nghiệm và rút lui có chủ ý. Cells tái hiện lại phòng tu của tu sĩ, nhấn mạnh việc sử dụng không gian, mang một cách tiếp cận queer cơ bản. Bằng cách loại bỏ những thứ thừa thãi, Absalon thách thức sự ám ảnh tiêu dùng của văn hóa đương đại, đề xuất một hình thức tự định nghĩa cấp tiến ưu tiên kỷ luật và ý định hơn tiện nghi vật chất. Các không gian sống đơn lẻ này cố ý khắc khổ, áp đặt một trật tự nghiêm ngặt cho sự tồn tại, tái định nghĩa không gian sống như một nơi cho sự tự thực hiện sâu sắc, thoát khỏi sự phân tâm của vật chất. Theo Georges Chauncey, không gian queer không được xác định trước bởi hình thức vật lý mà bởi trải nghiệm chủ quan. Cells của Absalon phản ánh sự nghiêm ngặt và vũ điệu của cuộc sống hàng ngày, cung cấp một bối cảnh khẳng định và kỷ luật để khám phá danh tính.
Bên phải: Absalon, phòng giam số 4, 1992. © Di sản Absalon.
Trong thế kỷ 21, sống một mình vẫn mang theo định kiến, thường được xem là hậu quả của các lực lượng bên ngoài, như đại dịch COVID-19. Các cuộc thảo luận xã hội học thường liên kết xu hướng này với sự cô đơn, suy giảm xã hội dân sự và xói mòn các mối quan hệ cộng đồng. Tuy nhiên, thực tế phức tạp hơn: số người sống một mình đã tăng mạnh trong vài thập kỷ qua.
Ở Mỹ, những người sống một mình chiếm 28% tổng số hộ gia đình, ngang bằng với các cặp đôi không có con và phổ biến hơn các gia đình hạt nhân truyền thống. Ở châu Âu, con số này là 30%, tương đương hơn 72 triệu người. Sống một mình là một trong những hình thức sinh hoạt ổn định nhất, với những người sống một mình có xu hướng tiếp tục như vậy. Hiện tượng này mở ra các cơ hội mới cho phát triển cá nhân, xã hội và tình cảm. Những người độc thân trẻ và trung niên góp phần làm sống động đời sống công cộng đô thị, thường xuyên giao lưu với bạn bè, hàng xóm và tham gia các hoạt động xã hội. Đối với nhiều phụ nữ, sống một mình mang lại sự trao quyền, giúp họ thoát khỏi các cuộc hôn nhân không hạnh phúc và cấu trúc gia đình hạn chế.
Hình chiếu trục đo của các ô số 1 đến số 6, được sắp xếp từ trên cùng bên trái xuống dưới cùng bên phải. Hình minh họa làm nổi bật cách tổ chức các chức năng bên trong được thiết kế riêng để phục vụ một người ở. Dựa trên ảnh chụp của Arthur Péquin tại Bảo tàng CAPC ở Bordeaux. Từ Guillaume Désanges và François Piron, Absalon Absalon (Paris: Paraguay Press, 2021). Bản vẽ của tác giả.
Ngay cả khi các mô hình nhà ở tập thể được quan tâm như giải pháp kinh tế cho những người muốn sống độc lập, chúng thường đánh đổi tự do cá nhân. Khát vọng về “một ngôi nhà của riêng mình” vẫn là một lý tưởng chưa được hiện thực hóa hoàn toàn. Việc nghiên cứu suốt đời của Absalon về các nghi thức định hình cuộc sống hàng ngày thúc đẩy chúng ta xem xét lại điều gì là thiết yếu cho một cuộc sống tốt.
Cells không chỉ là thử nghiệm nghệ thuật mà còn thách thức các cấu trúc xã hội chi phối mô hình sống của chúng ta, tái định nghĩa không gian sống như một nơi tự thực hiện. Bằng cách loại bỏ những thứ thừa thãi và chỉ giữ lại những gì cần thiết, tác phẩm của Absalon khuyến khích hình dung một cuộc sống tách khỏi các yêu cầu xã hội, nơi không gian cá nhân trở thành phương tiện giải phóng thay vì giam cầm. Tác phẩm của ông mời gọi các nhà thiết kế suy ngẫm về không gian sống không chỉ như bối cảnh thụ động mà như một sân khấu tích cực để hiện thực hóa một sự tồn tại có ý định và quyền tự chủ.
Chủ nghĩa Queer xuất hiện từ cuối thập niên 1980 như một hướng tiếp cận liên ngành trong nghiên cứu giới, nữ quyền và tình dục học, đồng thời là một phong trào văn hóa – xã hội có sức ảnh hưởng sâu rộng. Thuật ngữ “queer”, vốn từng mang nghĩa miệt thị đối với những người không tuân theo chuẩn mực dị tính, đã được cộng đồng tái chiếm và biến thành một tuyên ngôn tích cực về sự đa dạng và phi chuẩn. Trọng tâm của chủ nghĩa Queer là chất vấn và phá bỏ các khuôn mẫu cố định về giới và tình dục, khẳng định rằng bản dạng và xu hướng tính dục không phải là những thực thể bất biến, mà được hình thành và duy trì qua ngôn ngữ, luật pháp, nghệ thuật và các thiết chế xã hội. Lý thuyết này bác bỏ phân loại nhị nguyên “nam/nữ” hay “dị tính/đồng tính”, đồng thời phân tích cấu trúc quyền lực ẩn sau những chuẩn mực văn hóa tưởng như tự nhiên. Với tính chất liên ngành, chủ nghĩa Queer đã trở thành một công cụ phân tích hữu hiệu trong văn học, nghệ thuật, kiến trúc, lịch sử, nhân học và đô thị học, góp phần mở rộng nhận thức, thúc đẩy quyền bình đẳng và phá bỏ định kiến đối với cộng đồng LGBTQ+.
Tác giả
Klea Ott tốt nghiệp ngành kiến trúc tại EPFL vào năm 2024.
Bài viết của cô phát triển từ dự án nghiên cứu Beyond the Closet, được thực hiện dưới
sự hướng dẫn của Pier Vittorio Aureli (TPOD, EPFL) và Constantinos Marcou (TPOD, EPFL).
Tổng hợp & Biên tập
Anh Nguyên
