nội dung Trần Trung Hiếu
ảnh Triệu Chiến
Những công trình được xây từ gạch
Trò chuyện với Tropical Space khi họ đang tham gia thiết kế khu xưởng sản xuất nằm kế bên kho gốm vốn là studio sáng tác của nghệ nhân Lê Đức Hạ. Ông cùng một số người thợ đang tiếp bước và giữ gìn nghề làm gốm thủ công ở địa phương. Mỗi năm, vài cơn bão quét qua khiến kho gốm của ông dần sập xệ, cảnh quan cũng mất đi vẻ đẹp vốn có ban đầu.
Theo kiến trúc sư Trần Thị Ngụ Ngôn cho hay thì phương án thiết kế khu mới có diện tích lớn hơn, bao gồm cả lò nung, kho lưu trữ và khu trưng bày sản phẩm. Dây chuyền vận hành thực tế sẽ định hình mặt bằng của cả công trình. Nếu như trước đây kho gốm chỉ là nơi làm việc của một cá nhân thì khu xưởng sản xuất hình thành thời gian tới dự kiến mở cửa đón khách tham quan và trải nghiệm quy trình sản xuất đồ thủ công được làm từ đất.
Chúng tôi thấy những hoạt động lặp đi lặp lại trong xưởng không khác với các nghi lễ tôn giáo là bao. Tropical Space muốn khách tham quan có thể nhìn thấy rõ hơn công việc của từng người thợ vốn luôn lặp đi lặp lại, mọi thứ đều rõ ràng và có ngôn ngữ biểu hiện riêng.
Kiến trúc sư Trần Thị Ngụ Ngôn.
Khi được hỏi về vật liệu gạch được sử dụng chủ yếu trong thiết kế của mình, kiến trúc sư Nguyễn Hải Long cho rằng điều này vốn bình thường dù công nghệ xây dựng nay đã phát triển và danh mục vật liệu hiện tại khá phong phú để lựa chọn. Giai đoạn trước đây, Tropical Space nhận thiết kế những công trình nhà ở với mức đầu tư khá khiêm tốn nên gạch là lựa chọn mang tính tối ưu nhằm tiết kiệm chi phí xây dựng. Sau này văn phòng chủ động tham gia thiết kế nhiều thể loại khác nhằm tăng tính trải nghiệm của vật liệu gạch, để được thấy và cảm nhận thêm màu sắc, sự biến tấu của vật liệu này. Quá trình thi công Premium Office thực tế sử dụng tới bốn loại gạch khác nhau, khu vực có diện cong văn phòng sẽ dùng những viên gạch có kích thước trung bình bé hơn chỗ khác, chất lượng cũng tốt hơn để làm đẹp bề mặt.
Chia sẻ kĩ hơn về vật liệu này, kiến trúc sư Long nghĩ rằng việc người cổ đại tìm ra lửa đã là một bước tiến lớn của nhân loại, sau này con người biết sử dụng lửa để nung đất thành một vật thể có hình dạng tiếp tục cho thấy bước nhảy văn minh trong đời sống vật chất của loài người. Cục đất nung có vẻ đẹp riêng dù chúng ở bất cứ hình dạng và góc độ nào. Tropical Space chỉ thiết kế và module hoá những cục đất nung dạng hình hộp chữ nhật như vậy để tạo thành một công trình kiến trúc. Việc này có tính kế thừa, không hề mới mẻ, nhân loại trước đó đã làm vô số những công trình bằng gạch rất to và đẹp. Theo kiến trúc sư Long, kiến trúc như một lớp áo kết nối con người với môi trường vì thế phải hiểu rất sâu sắc không gian bên trong, môi trường bên ngoài và vai trò của kiến trúc trong việc tương tác, cảm thông giữa hai chủ thể tự nhiên, đó là con người và bối cảnh.
Cần chậm lại
Cùng quan điểm và góc nhìn về kiến trúc truyền thống, hai kiến trúc sư Ngôn và Long nhận định Việt Nam là một quốc gia đa dạng về sắc tộc, dẫn tới sự phong phú về bản sắc kiến trúc. Tuỳ thuộc vào vị trí địa lý, bối cảnh và văn hoá mỗi tộc người mà hình thái kiến trúc hay việc ứng xử của con người với kiến trúc rất khác nhau. Cứ mỗi lớp người lại có thêm kinh nghiệm ứng phó riêng, đúc kết lâu dần thành kinh nghiệm dân gian, tính cách mỗi dân tộc nhìn thấy rõ nhất qua kiến trúc của họ. Theo kiến trúc sư Ngôn, không nên sao chép những chi tiết kiến trúc của riêng một dân tộc, thay vào đó cần học hỏi tinh thần bao đời nay của người Việt, cách thức chúng ta sống hoà hợp khi nương tựa vào tự nhiên.
Làm rõ ý kiến này, kiến trúc sư Long còn chỉ ra sự khác nhau trong cách thức sinh hoạt mỗi tộc người. Những gia đình tộc người Êđê sống trong căn nhà dài, dưới mái nhà có tới hơn chục người cùng sinh hoạt với nhau. Bao đời nay người Êđê vẫn chung sống hài hoà, rất hiếm thấy ai đó ra ở riêng sau khi lập gia đình như người Kinh hoặc một số nhóm dân tộc khác. Tính riêng tư của mỗi cá thể trong kiến trúc được tôn trọng tuyệt đối dù họ sống chung dưới một mái nhà, điều này rất đáng học hỏi. Quan sát ví dụ trên rồi tự hỏi bản thân chúng ta có thể sống như vậy ở thời điểm hiện tại hay không? Nếu phải sống chung với nhiều thế hệ, nhiều gia đình dưới một mái nhà thì chúng ta sẽ ứng xử thế nào? Trả lời được câu hỏi này, kiến trúc sư Long tin rằng mỗi người đã tự chậm lại để dần hiểu hơn về vai trò của mỗi cá nhân trong kiến trúc.
Kể một câu chuyện khác, kiến trúc sư Long đề cập tới yếu tố cộng đồng khi chứng kiến một số bản làng người dân tộc sống dọc đường từ Kom Tum về Quảng Ngãi. Ghé vô thăm nhà chứa thóc chung của cả làng, kiến trúc sư thấy mọi người làm vậy với mục đích dự trữ gạo nếu một gia đình trong làng không may nhà bị cháy vẫn không lo đói. Chẳng gia đình nào sợ mất hoặc bị thiệt khi góp gạo vào kho, liệu bao lâu nữa thì điều này sẽ mất đi? Câu trả lời nằm ở chữ “đủ”, vốn là khái niệm xa xỉ với xã hội hiện đại.
Người xưa có đủ 365 ngày để trải nghiệm cuộc sống một cách chậm rãi, trải nghiệm nào vui và ý nghĩa, họ sẽ truyền lại cho đời sau, dần dần thành kinh nghiệm dân gian.
Nghĩ về kiến trúc hiện tại, kiến trúc sư Long cho rằng mọi người cần chậm lại chút để cảm nhận thay vì sử dụng thị giác chỉ để thấy và biết. Tới một công trình, việc cần làm là ngồi lặng im giữa không gian đó, quan sát sự dịch chuyển của ánh sáng, thưởng thức từng cơn gió, chạm tay vào bề mặt vật liệu để tiếp nhận mọi thứ.
Tôi thích sự va chạm giữa mình và khối thể tích không khí trong không gian mình tạo ra. Lúc thiết kế, tôi thường thu nhỏ mình lại trong khối tích ấy rồi cảm nhận sự tương tác của bản thân với công trình và với không gian bên ngoài. Đặt công trình vào một bối cảnh cụ thể, mình phải luôn cân bằng giữa kiến trúc và các yếu tố xung quanh. Sẽ có một vài kết nối không thể thấy bằng mắt mà phải cảm nhận bằng trực giác.
Kiến trúc sư Nguyễn Hải Long
Công nghệ hiện đại ngày nay khiến chúng ta không còn nhiều cảm nhận rõ ràng về vật liệu. Theo kiến trúc sư Ngôn, không ít văn phòng kiến trúc trên thế giới đã và đang thay đổi suy nghĩ và cách làm. Họ có xu hướng quan tâm nhiều hơn đến chất cảm của công trình, trong đó gạch là một chất liệu có thể sáng tạo không giới hạn. Mọi người thích cảm nhận sức nặng, độ ẩm và phản ứng với ánh sáng của vật liệu, đặc biệt hơn khi viên gạch lại được làm ra với những bàn tay thay vì máy móc. Điều này dẫn đến chuỗi những trải nghiệm từ việc tạo ra vật liệu, vật liệu đó tạo nên không gian và kiến trúc sư dựa vào vật liệu đó để thiết kế ra bối cảnh. Đó là cách níu kéo lại trong tiến trình phát triển rất nhanh của hiện tại.
