Ngôi nhà Barragán

Căn nhà riêng của kiến trúc sư Luis Barragán, nơi ông sống và làm việc cho đến cuối đời được xây năm 1948 tại số 14 phố Francisco Ramírez ở thành phố Mexico. Đây được xem là một trong những kiệt tác kiến trúc của ông. Với những diễn giải cá nhân về chủ đề nhà ở đương đại, kiến trúc sư mang đến trải nghiệm về một không gian sống vừa hiện đại, vừa truyền thống, chứa đầy cảm xúc và có thể mê hoặc bất cứ ai.

Ảnh: Armando Salas Portugal

Về cảm quan, những không gian khác nhau được bố trí chặt chẽ thành một chuỗi khung cảnh liên tiếp, được dàn dựng cẩn thận. Ở mỗi góc bên trong căn nhà, lớp không gian này cứ tiếp nối lớp không gian khác, tựa một câu chuyện hấp dẫn. Tổ chức công năng và thiết kế mặt bằng hình học đầy lý tính vốn được xem là điển hình của thiết kế nhà ở hiện đại giữa thế kỷ 20 hoàn toàn bị phá vỡ một cách tinh tế tại đây. Toàn bộ trải nghiệm không gian được truyền tải bằng thứ ngôn ngữ giàu cảm xúc khiến nhiều nhà phê bình đã dùng một số khái niệm như “mê hoặc” và “say mê” để nói về ngôi nhà này, thường thì đây là những thuật ngữ được thấy trong các tác phẩm trữ tình hơn là trong diễn ngôn kiến trúc. Chính Barragán đã chỉ ra điều này trong bài phát biểu nhận giải Pritzker của mình.

Ảnh: Flirck LrBln

Nhà Barragán năm 1948. Quang cảnh sân thượng, sau giai đoạn chuyển đổi đầu tiên. Ảnh: Armando Salas Portugal

Tài liệu về dự án trong “Kho tài liệu lưu trữ về Barragán” bao gồm một số thiết kế mặt bằng gốc và một bộ sưu tập ảnh. Hầu hết được chụp bởi Armando Salas gồm những bức ảnh đặc trưng, đại diện cho ngôi nhà và khắc họa các đặc điểm chính của kiến trúc. Theo thời gian, nhiều nhiếp ảnh gia cũng đóng góp thêm vào kho lưu trữ những bức ảnh khác dưới góc nhìn của riêng họ.

Công trình có vẻ như đã được hoàn thành vào cuối mùa hè năm 1948. Nhìn từ phía ngoài đường chỉ thấy một lớp vỏ bao che khiêm tốn. Ngôi nhà hiện ra như một khối hộp nhỏ gọn, được chia thành hai khu chức năng riêng biệt: nhà bếp, phòng ăn và góc ăn sáng nằm ở tầng trệt quay ra vườn; gara và khu phục vụ ở mặt chính tiếp giáp với đường phố; phòng khách thông tầng trải dài theo chiều sâu của ngôi nhà. Tầng một có hai phòng ngủ và một sảnh giữa chiếu nghỉ của cầu thang chính và các bậc thang dẫn lên sân thượng phía trên.

Trong khi các phần cơ bản của đồ án được thực hiện vào năm 1948 theo thiết kế gốc, ngôi nhà được hoàn thiện dần theo thời gian, với một loạt những thay đổi đều đặn, để cuối cùng trở nên hài hòa và trở thành bản tuyên ngôn kiến trúc của Barragán. Một trong những can thiệp có tác động lớn nhất là việc thiết kế lại cửa kính phòng khách hướng ra vườn. Lưới kim loại của mặt kính đã được thay thế bằng bốn tấm kính lớn được đỡ bởi các thanh chữ thập mảnh mai, cố định trực tiếp vào tường, trần và sàn. Thiết kế này định hình lại mối quan hệ giữa không gian bên trong và không gian bên ngoài, bởi ranh giới thị giác gần như đã bị xóa nhòa. Ở tầng lửng, một khoảng sân rộng được biến thành phòng khách. Ở tầng cao nhất của ngôi nhà, sân thượng, về căn bản cũng đã thay đổi do ban đầu được thiết kế như một không gian có khoảng mở hướng ra vườn, còn giờ đây đã bị bao bọc hoàn toàn bởi những bức tường cao và hoàn toàn cách ly thị giác với bên ngoài.

Tài liệu ảnh lưu trữ cho thấy rõ hơn những thay đổi của không gian mà Barragán đã ở trong 40 năm này, chẳng hạn như các đồ trang trí, đồ nội thất, tác phẩm nghệ thuật, đồng thời, những thứ khác đại diện cho cuộc sống hàng ngày của ông. Ông lựa chọn và sắp xếp mọi thứ rất cẩn thận, vật liệu và lớp hoàn thiện có chất lượng cao về thị giác cũng như xúc giác, góp phần khẳng định rằng “Ngôi nhà Barragán” là một tác phẩm nghệ thuật tổng hợp.

Nhà Barragán năm 1948. Không gian studio trước khi chuyển đổi. Ảnh: Armando Salas Portugal

Liền kề với căn nhà, xưởng vẽ của kiến trúc sư được đặt tại số 12 phố Francisco Ramírez. Với cửa vào riêng hướng mở ra phố, xưởng vẽ là một đơn vị độc lập, khép kín. Nơi đây thông với căn nhà qua một lối đi kín đáo nằm tại chỗ giao giữa thư viện và phòng khách. Khi được xây dựng vào năm 1948, một ô mở bằng kính trong suốt, kéo dài từ trần đến sàn đã tạo ra kết nối trực quan mạnh mẽ với không gian ngoài trời, nơi khoảng sân với một phần được bao bọc bởi tường rào dẫn ra vườn. Sân hiên lát gạch có cùng cốt cao độ với sàn nhà, giúp chuyển dịch mềm mại giữa không gian bên trong và bên ngoài. Qua nhiều năm, vì cần thêm sự riêng tư, ngôi nhà tách ra khỏi xưởng làm việc kế bên. Khoảng hở bằng kính bị lấp đi và toàn bộ khu vực ngoài trời bị quây kín bởi các bức tường. Hơn nữa, việc tổ chức lại mặt bằng của các khu vực trước nhà khiến mặt tiền giáp với phố bị thay đổi.

Trong bài phát biểu nhận giải Pritzker, Barragán đã chỉ ra tinh hoa trong phương pháp tiếp cận kiến trúc của mình: “Điều cần thiết đối với một kiến trúc sư là phải biết cách nhìn. Ý tôi là nhìn theo cách mà tầm nhìn không bị áp đảo bởi các phân tích lô-gic”. Cách làm việc của ông dựa vào trải nghiệm vật lý của cơ thể khi chuyển động trong không gian. Do đó, khi một dự án gần được hoàn thành, giai đoạn đỉnh cao của quá trình sáng tạo sẽ diễn ra ngay tại công trường. Tại đó, kiến trúc sư sẽ thực hiện các điều chỉnh giữa ý tưởng thiết kế và không gian công trình thực tế, lúc nàyc ác bản vẽ thiết kế sẽ được xếp sang một bên. “Ngôi nhà Barragán” minh chứng cho quá trình này. Tính phổ quát vượt thời gian của đồ án được Louis I. Kahn mô tả rõ ràng vào năm 1970: “Ngôi nhà của ông ấy không chỉ đơn thuần là một ngôi nhà, mà bản thân nó chính là nhà. Bất cứ ai cũng có thể cảm thấy như đang ở nhà. Chất liệu của nó là truyền thống, đặc tính của nó là vĩnh cửu.”