Phỏng vấn: Phạm Hà Thu
Biên tập: Trần Hiếu Anh Nguyên
Ảnh: Iwan Baan
Chúng tôi lần đầu biết đến SelgasCano từ năm 2015, trước đó hầu như văn phòng khá kín tiếng. Lucía Cano và José Selgas là hai người sáng lập văn phòng kiến trúc từ năm 1998, trụ sở tại thành phố Madrid, Tây Ban Nha. Vừa rồi, chúng tôi có cơ hội được trò chuyện cùng kiến trúc sư José Selgas, cuộc gặp gỡ đã giúp chúng tôi hiểu rõ hơn về suy nghĩ liên quan đến việc thực hành kiến trúc của văn phòng.
MỘT WEBSITE RẤT SÁNG TẠO, KHÔNG CẦU KỲ
Website hiện tại phản ánh đúng về chúng tôi. Từ trước tới giờ, SelgasCano vẫn luôn là một văn phòng nhỏ, dù ở một số thời điểm chúng tôi hoàn toàn có thể mở rộng quy mô. Tôi và Lucía vừa là đồng nghiệp vừa là bạn đời, cả hai tham gia vào các dự án kiến trúc từ đầu tới cuối, kiểm soát khối lượng công việc ở văn phòng, tránh làm những thứ không cần thiết. Tôi nghĩ điều này phần nào thể hiện qua website của chúng tôi.
Trước đây văn phòng từng có một website nhưng cấu trúc khá phức tạp, việc thiết kế web dù vui nhưng mất nhiều thời gian và công sức trong khi chúng tôi lại không có nhân sự chuyên trách. Cuối cùng, chúng tôi quyết định để website hiển thị trang kết quả tìm kiếm từ khoá ‘selgascano’ trên Google Search, hầu hết công trình được văn phòng thiết kế đều xuất hiện ở đó. Tính đến thời điểm hiện tại, website đã vận hành được 10 năm rồi, chúng tôi cũng không cần can thiệp gì thêm.
LUÔN GIỮ THÁI ĐỘ KHIÊM TỐN
Nhân sự ở văn phòng đều là kiến trúc sư, công việc tập trung toàn bộ vào kiến trúc. Chúng tôi có cấp bậc và phận sự như nhau, mỗi người đều có khả năng xử lý mọi công việc. Hiện có 7 người đang trực tiếp ngồi làm việc ở Madrid, còn 3 nhân sự sống và làm việc ở nơi khác. Mọi người được đề xuất và nhận thứ họ muốn làm, đôi lúc việc này khiến văn phòng trở nên lộn xộn nhưng chúng tôi thích cảm giác chúng tôi sẽ chẳng khi nào cân bằng. Cách thức hoạt động đó phù hợp với chúng tôi.
Sau khi hoàn thành công trình Serpentine Pavilion ở Anh năm 2015, chúng tôi nhận được nhiều lời mời giảng dạy từ các trường đại học và cơ sở giáo dục. Số lượng cuộc điện thoại gọi tới rất nhiều với cùng một đề nghị muốn SelgasCano hợp tác đào tạo nhưng chúng tôi đã từ chối tất cả. Tất nhiên chúng tôi có thể nhận lời nhưng điều này là không thể. Dù rất muốn tham gia nhưng việc đó chiếm quá nhiều thời gian, việc soạn giáo án và đi lại dự tính cũng hết cả tuần làm việc. Nếu nhận lời, chúng tôi sẽ được đi đây đó để biết thêm nhiều thứ, được gặp thêm nhiều người nhưng tôi không thích chỉ giảng dạy lý thuyết online, việc đào tạo nên thực tế và có nhiều trải nghiệm thật hơn.
Đó cũng là suy nghĩ trong công việc, đôi lúc nhiều chủ đầu tư muốn chúng tôi lên ý tưởng rồi gửi họ để họ tự thực hiện nhưng chúng tôi đều chủ động từ chối.
Việc tham gia vào từng giai đoạn của mỗi dự án là rất quan trọng, cũng giống việc xác định công thức cho một món ăn, rồi tự chúng tôi sẽ nấu món ăn đó. Điều đó khiến công việc trở nên thú vị.
José Selgas
THIÊN NHIÊN KHÔNG THỂ THIẾU TRONG KIẾN TRÚC CỦA SELGASCANO
Rất nhiều người biết đến văn phòng SelgasCano qua những tấm hình được chụp bởi nhiếp ảnh gia Iwan Baan, cậu ấy là bạn thân của gia đình tôi. Chỗ này cách trung tâm thành phố Madrid (Tây Ban Nha) khoảng 15 phút đi ô tô. Có người quan niệm ở rừng luôn có nhiều động vật hoang dã nên lúc xem ảnh văn phòng của chúng tôi, họ đã thốt lên: “Trời ơi, chắc ở đây ghê lắm? Anh sẽ làm gì nếu có rắn bò vào văn phòng?” Nhưng ở đây không có rắn, nhìn thì tưởng chúng tôi ở giữa một khu rừng nhưng thực ra đây là một mảnh đất có rất nhiều cây, đơn giản vậy.
Nơi này cực kỳ lý tưởng để ngắm nhìn và cảm nhận khung cảnh thiên nhiên, chúng tôi có thể chiêm ngưỡng sự thay đổi của từng thời điểm trong ngày, sự hiện diện của mưa và nắng lúc giao mùa. Văn phòng không lắp điều hòa không khí nên ai cũng vã mồ hôi khi làm việc trong tiết trời mùa hè nóng và khô. Lúc đó, chúng tôi phải mở tung cửa để đón gió, hạ nhiệt và giúp không khí trở nên thoáng đãng hơn. Cách này giúp chúng tôi có thể cảm nhận rõ hơn về môi trường xung quanh.
Julio Cano Lasso là cha của Lucía, một người dễ mến. Ông yêu thiên nhiên, cây cối và mọi thứ xung quanh. Lucía thừa hưởng đam mê này từ ông. Cô ấy là người am hiểu sâu sắc về thực vật nhất mà tôi từng biết và đã chỉ dạy tôi rất nhiều. Tôi nghĩ mình cũng có đam mê về cây cối. Mối quan hệ tự nhiên rất quan trọng với chúng tôi và cả với kiến trúc. Đó là điều luôn luôn hiện hữu.
Ở SelgasCano, tôi và Lucía có vai trò như nhau, có bất đồng và tán thành nhiều quan điểm. Mọi người ở đây rất cởi mở và chia sẻ cùng nhau mọi thứ, trong số những nhân sự hiện tại, nhiều người đã làm việc với chúng tôi khá lâu. Tôi nghĩ họ cảm thấy vui khi làm việc ở văn phòng, nếu không phải vậy chắc họ đã rời đi. Công việc rất suôn sẻ vì mọi người hiểu ý nhau, luôn cùng trao đổi ý kiến và đưa ra các ý tưởng.
Ví dụ, đôi lúc khi thực hiện một dự án, tưởng rằng phương án đưa ra đã hoàn thiện nhưng cuối cùng chúng tôi lại thay đổi ý tưởng thiết kế vì thấy đề xuất của mình chưa đủ tốt. Cả văn phòng dường như đã quen với việc này, chúng tôi luôn thay đổi nếu thấy điều gì đó thực sự tốt hơn. Có lúc đó là suy nghĩ của mọi người, có lúc là của tôi hoặc Lucía. Không ai cần phải là sếp để quyết định việc này. Chúng tôi tôn trọng người làm việc cùng mình, họ có phẩm chất, ý tưởng hay, một thứ gì đó giống mình. Họ biết nhiều hơn chúng tôi trong một số lĩnh vực. Tôi và Lucía không có một vai trò nhất định trong văn phòng, bất cứ ai cũng có thể cất lên tiếng nói của mình và chia sẻ điều mình muốn. Tôi nghĩ đó là cách một nhân sự có tinh thần gắn bó lâu dài luôn thể hiện.
CHÚ TRỌNG VÀO KẾT CẤU NHẸ VÀ BỀN VỮNG, HƯỚNG TỚI SỰ TỰ DO
Sau nhiều năm thực hành kiến trúc, chúng tôi thấy tính chất của kết cấu nhẹ có liên quan tới yếu tố năng lượng. Hình khối của công trình luôn tỷ lệ thuận với năng lượng tiêu thụ, công trình càng lớn thì càng tốn năng lượng vận hành, chưa kể năng lượng thi công và vận chuyển. Ngược lại, công trình có kết cấu nhẹ giúp tiết kiệm năng lượng hơn, điều này quan trọng và tốt cho trái đất của chúng ta. Kết cấu nhẹ còn liên quan tới bài toán kinh tế, thường thì chủ đầu tư của chúng tôi không có quá nhiều tiền để mình có thể chi tiêu thoải mái cho công việc. Mức đầu tư của họ khá khiêm tốn nên chúng tôi buộc phải tìm kiếm và sử dụng những loại vật liệu phổ biến hoặc rẻ tiền.
Bê-tông là loại vật liệu có giá thành cao và được sử dụng nhiều trong xây dựng. Một phần tường chỗ chúng tôi được làm bằng bê-tông, số gỗ dùng làm khuôn sau này tái sử dụng làm hệ trần. Chúng tôi phải sử dụng bê-tông vì đó là nơi ngôi nhà tiếp xúc với nền đất và nước, phần còn lại được làm từ nhiều loại vật liệu khác, hầu hết là kết cấu gỗ.
Chúng tôi luôn cảm thấy thoải mái với bất cứ loại vật liệu nào. Gỗ, nhựa, thép, kính hay bất cứ thứ gì, điều này phụ thuộc vào dự án hoặc địa điểm công trình sẽ thành hình. Kinh tế rất quan trọng với cả kiến trúc sư lẫn chủ đầu tư, đặc biệt là chủ đầu tư vì cuối cùng họ là người chi trả cho tất cả. Chúng tôi hay đùa với khách hàng rằng nhiều khi họ mới là kiến trúc sư còn chúng tôi là chủ đầu tư. Đôi lúc họ chia sẻ một ý tưởng, chúng tôi đã gạt đi nói “mình đâu có tiền cho phần này, quá đắt và tôi không trả được”. Vì thế chúng tôi thường bám sát yêu cầu của dự án, đồng thời tìm cách giảm thiểu chi phí tối đa trong khi chất lượng công trình luôn phải đảm bảo. Suy cho cùng, đó vẫn là vấn đề kinh tế.
Hiện tại, chúng tôi đang thực hiện một số dự án ở vài địa điểm khác nhau trên thế giới với nhiều hạn chế về mặt công vệc và nguyên vật liệu. Cụ thể như dự án ở Trung Quốc, rất khó để thay đổi nguyên vật liệu vì họ đã quá quen với chất liệu bê-tông. Hay ở Mỹ, vật liệu được sử dụng chủ yếu là gỗ, nhưng gỗ cần dùng cho thiết kế có giá thành cao nên phải sử dụng một cách hợp lý. Địa điểm xây dựng quyết định phần lớn công việc cũng như nguyên vật liệu sử dụng cho mỗi dự án.
SỬ DỤNG PHẾ LIỆU
Chúng tôi thi thoảng cũng sử dụng vật liệu cũ. Ví dụ như việc tái sử dụng ván khuôn bê-tông để làm rầm nhà. Dù có thể tái sử dụng vật liệu trong một số trường hợp nhưng điều đó không đơn giản, đôi khi còn tiêu tốn nhiều chi phí hơn mua vật liệu mới.
Công trình Serpentine Pavilion được bán sau thời gian trưng bày ở London. Sau khi người mua đến và trả tiền, họ quyết định đưa pavilion tới LACMA Garden – một khu triển lãm nghệ thuật ở Los Angeles. Chúng tôi mong muốn giữ lại toàn bộ nguyên vật liệu sau khi tháo dỡ công trình và đưa qua Mỹ nhưng để giữ lại toàn bộ những tấm ETFE rồi vận chuyển cần chi phí khoảng 70.000 bảng Anh, trong khi có thể mua ngần đó nguyên liệu mới từ nhà máy ở Mỹ chỉ với giá 30.000 bảng.
Đương nhiên, sau đó khách hàng chọn phương án rẻ nhất. Để tái sử dụng vật liệu, công trình cần được tháo dỡ cẩn thận và đóng gói đúng cách để chuyển đi. Chính chúng tôi cũng không hiểu tại sao mức giá có thể chênh lệch lớn tới vậy.
Kibera Hamlets (2016), Nairobi, Kenya do SelgasCano thực hiện
Việc sử dụng phế liệu không phải quyết định của mình. Tôi thấy những người muốn làm điều này thường đã có sẵn số vật liệu họ muốn tái sử dụng. Chúng tôi đang làm một số thử nghiệm ở nông thôn thì thấy luôn có thể tìm được vật liệu mình cần ngay ở địa phương. Tất cả mọi thứ phụ thuộc vào tình thế chúng ta gặp phải, với chúng tôi thì vật liệu cũ thực sự là một bài toàn phức tạp.
“VỚI CHÚNG TÔI, ĐIỀU QUAN TRỌNG LÀ NGƯỜI SỬ DỤNG CÔNG TRÌNH”
Bộ mặt đô thị thể hiện cộng đồng, dự án công cộng sinh ra để người dân thành phố hoặc địa phương tiếp cận và sử dụng. Với chúng tôi, điều quan trọng là những người sử dụng công trình. Tất nhiên, mình không thể biết
người sử dụng cụ thể là ai trừ thể loại công trình nhà ở, văn phòng hay trung tâm hội nghị, nhưng chí ít mình biết việc gì cần hoặc nên làm. Tôi thường đặt địa vị mình là người sử dụng công trình đó để thiết kế, khi có tình cảm với một địa điểm cụ thể, mình sẽ luôn biết cần làm gì để đáp ứng các công năng. Việc đi thăm công trình, địa điểm để cảm nhận khi thiết kế và thi công là điều cần thiết. Nếu chúng tôi thấy vui và thoải mái với thứ mình tạo ra thì có thể người sử dụng cũng sẽ có cảm giác tương tự.
Khi làm việc với Second Home, một tổ chức chuyên cung cấp những không gian làm việc chia sẻ (co-working space), họ đã tới thăm nhà chúng tôi và đề nghị SelgasCano tạo ra một không gian tương tự. Có lẽ mọi người thích một nơi làm việc cho cảm giác thân thuộc như ở nhà. Vì yêu cầu vậy nên chúng tôi được đảm nhiệm và quyết định tất cả, từ thiết kế tới thi công kiến trúc và chọn đồ nội thất.
TƯƠNG LAI CỦA KIẾN TRÚC LÀ CẢI TẠO VÀ TÁI SỬ DỤNG NHỮNG CÔNG TRÌNH CŨ
Tôi nghĩ kiến trúc tương lai nên hướng tới việc sử dụng nguyên vật liệu từ các công trình sẵn có. Ví dụ ở Second Home, hầu hết các dự án đều hướng tới việc cải tạo các khu nhà ở hoặc văn phòng cũ thành không gian làm việc chia sẻ. Ở Tây Ban Nha, có không ít địa điểm để thực hành cách làm này, trên thế giới cũng vậy, còn rất nhiều công trình bị bỏ hoang. Người dân thành phố thường hay phàn nàn về giá nhà đất đắt đỏ nên chúng tôi đã thử chuyển về quê, mua một căn nhà cũ hoặc một nhà máy cũ rồi cải tạo lại để ở. Nếu có ai gọi nhờ chúng tôi làm các dự án cải tạo thì điều đó thật tuyệt. Nói chung, mình không mất công phải làm từ đầu, theo tôi nghĩ, đó chính là tương lai của kiến trúc.
MÀU SẮC LÀ MỘT CHẤT LIỆU
Với chúng tôi, màu sắc là chất liệu rất linh hoạt. Ví dụ, rầm trên trần nhà tôi được sơn màu cam, còn lại trong nhà sử dụng sơn màu trắng. Chúng tôi thường sơn màu cho chất liệu khi cần thiết, hầu hết 90% màu sắc sử dụng cho công trình được SelgasCano thực hiện là màu trắng, 10% còn lại dành cho màu khác. Như phần sàn nhà, mình không thể sơn đen hay trắng vì dễ bám bụi, trừ khi làm sàn bê tông hoặc sàn cao su thì phải chọn màu.
Màu cam khá hợp để sơn sàn, khiến mọi người cảm thấy an toàn khi bước đi mà không bị in dấu chân hoặc gây bẩn. Màu cam cũng khiến không gian trở nên ấm áp và gần gũi. Chỉ trừ một vài trường hợp đặc biệt, SelgasCano hầu như ít sử dụng màu xanh lá trong phòng vì nhìn hơi giả. Nhìn chung, chúng tôi thử hết tất cả các màu, đặc biệt là trắng.
