Thomas Heatherwick

Thực hiện
Xiang Ling

Biên tập
Wu Chenxi, Yang Ziyao, Chen Nuojia,
Shi An, Wu Peishen

Tổng hợp & Biên tập
Anh Nguyên

Ông có thể chia sẻ câu chuyện về việc thành lập văn phòng thiết kế của mình sau khi tốt nghiệp đại học không? Với gần 30 năm hoạt động và nhiều giải thưởng đã đạt được, đâu là những cột mốc quan trọng trong hành trình phát triển của Heatherwick Studio?

Cách đây gần 28 năm, khi vừa tốt nghiệp đại học, tôi khá hoang mang vì không biết nên làm việc cho ai. Thay vào đó, tôi chọn làm việc cho chính mình. Lúc đầu, tôi nghĩ nhiệm vụ của mình là phải sáng tạo nhiều nhất có thể. Nhưng khi kỹ năng dần phát triển, tôi nhận ra điều mình mong muốn hơn cả là khơi dậy sự sáng tạo ở những người xung quanh và kết nối tất cả lại với nhau. Đó là cách tôi nhìn nhận vai trò của mình. Tôi may mắn khi có những cộng sự cùng đồng hành, từ khâu nhận ủy thác, kỹ thuật dự án cho đến thi công. Đó là một quá trình học hỏi liên tục, với quy mô lớn, dành cho tất cả mọi người.

Điều làm nên nền tảng và sự khác biệt của chúng tôi nằm ở những dự án đầu tiên tôi tự tay thực hiện. Tôi sở hữu một xưởng chế tác riêng, cùng với tinh thần thủ công đã nuôi dưỡng tôi từ nhỏ – yếu tố ngày càng hiếm vắng trong thế giới kiến trúc đương đại. Tôi luôn tiếp cận kiến trúc từ khái niệm “vẻ đẹp”. Có một thời, vẻ đẹp bị xem là lỗi thời, ủy mị, thậm chí không hợp thời trang. Nhưng tôi tin rằng, nếu được kiến tạo đúng cách, vẻ đẹp chính là sự hiện đại, và khi đạt đến độ tinh tế, nó có thể trở thành vĩnh cửu.

Đừng ngần ngại tìm kiếm những câu trả lời chạm đến cảm xúc con người. Với tôi, vẻ đẹp không hề chủ quan như nhiều người vẫn nói. Trong kiến trúc, câu “vẻ đẹp là chủ quan” thường được dùng để che đậy những giải pháp thiết kế chưa đạt. Nhưng tôi tin rằng chúng ta đều đồng thuận khi đứng trước một nơi thực sự đẹp. Dù là người có học vấn hay không, mỗi người đều mang trong mình kinh nghiệm sống, kinh nghiệm quan sát thế giới xung quanh. Theo một cách nào đó, ai cũng là một “chuyên gia về kiến trúc”, bởi cả cuộc đời chúng ta đều gắn bó với không gian sống và những công trình kiến trúc.

Ông có thể chia sẻ câu chuyện về việc thành lập văn phòng thiết kế của mình sau khi tốt nghiệp đại học không? Với gần 30 năm hoạt động và nhiều giải thưởng đã đạt được, đâu là những cột mốc quan trọng trong hành trình phát triển của Heatherwick Studio?

Nhà tôi chỉ cách studio khoảng 5 phút đi bộ. Mỗi ngày, tôi làm việc cùng nhiều nhóm khác nhau, xem xét các mẫu thử nghiệm trong xưởng, rồi cùng ngồi lại để trao đổi. Điều quan trọng nhất chúng tôi làm chính là trò chuyện thật nhiều, cùng nhau cười đùa, suy ngẫm về những dự án đang triển khai. Theo một cách nào đó, công việc của tôi là tạo điều kiện để chúng tôi và các đối tác có được những cuộc đối thoại đúng đắn. Studio vận hành như một trung tâm hợp tác và đồng sáng tạo, một tinh thần ngày càng trở nên rõ ràng và thiết yếu hơn bao giờ hết.

Heatherwick Studio đã thực hiện nhiều dự án gây ấn tượng mạnh cả về hình thức lẫn trải nghiệm, đặc biệt là ở khía cạnh chiều cao và tính thẳng đứng. Ông nhìn nhận mối quan hệ giữa tính vật chất – vật lý của một công trình mang tính biểu tượng và trải nghiệm mà nó đem lại cho người sử dụng như thế nào?

Chúng tôi làm việc ở quy mô đô thị, nhưng luôn cố gắng trung thành với tinh thần sáng tạo ở mọi thang bậc. Niềm đam mê của tôi là kiến tạo nên những dự án có thể chạm đến cảm xúc con người dù đó là một cây cầu, một nhà hát opera hay trụ sở của Google. Trọng tâm công việc của chúng tôi luôn là tìm cách phát minh ra những điều mới mẻ.

Khi còn trẻ, tôi thường có cảm giác kiến trúc và thiết kế đang bị mắc kẹt. Nhiều kiến trúc sư xây dựng cho mình một phong cách riêng và rồi áp dụng nó cho mọi dự án. Với tôi, đó gần như là một sự “thô lỗ”, bởi nó chỉ xoay quanh cái tôi của người sáng tạo. Tôi lại quan tâm nhiều hơn đến “cái tôi” của chính địa điểm. Nhiệm vụ của kiến trúc sư là khuếch đại sự đặc biệt của một nơi, và cách tốt nhất để làm điều đó chính là phát minh ra điều gì đó mới mẻ cho nơi ấy.

Không nhiều kiến trúc sư, nhà thiết kế hay nghệ sĩ thực sự làm được điều này. Tôi luôn bị thu hút bởi những người có khả năng phát triển, thích nghi và sáng tạo ra ý tưởng mới. Họ thay đổi, điều chỉnh, giống như trong tự nhiên chúng ta quan tâm đến sự đa dạng sinh học. Ngày nay, sự đa dạng kiến trúc trong các thành phố cũng trở nên vô cùng quan trọng, nhất là khi phần lớn đô thị đã trở nên đơn điệu và thiếu tính nhân văn.

Phương pháp của ông trong việc tích hợp công nghệ và thiên nhiên vào một dự án là gì? Theo ông, kiến trúc trong các thành phố tương lai nên kết nối với tự nhiên theo cách nào?

Hiện nay có nhiều nghiên cứu về Biophilia và nhu cầu của con người đối với sự phức tạp. Có một lý thuyết mà tôi rất tin tưởng là Lý thuyết Phục hồi Chú ý (Attention Restoration Theory – ART), cho thấy nếu con người có thể quan sát thiên nhiên mỗi 2 giờ trong khoảng 1,5 phút, khả năng tập trung của họ sẽ tốt hơn nhiều. Rachel và Stephen Kaplan đã phát triển lý thuyết này, và tôi thực sự tin vào nó. Biophilia cho thấy mối liên hệ sâu sắc với bản chất con người. Nó không chỉ là về cây xanh, mà là về việc tiếp cận với thế giới tự nhiên vì sự phức tạp của nó. Nếu chúng ta cứ xây những khối hộp, sẽ không có sự phức tạp nào để quan sát. Trong công việc của mình, tôi cố gắng tạo ra những dự án có nhiều mức độ tương tác. Không cần phải thích nó, nhưng nó đủ để kết nối và khiến người ta dừng lại nhìn. Không thể tạo ra thứ mà mọi người luôn yêu thích mãi mãi, nhưng có thể tạo ra những dự án hào phóng, và hy vọng của tôi là các dự án của studio sẽ mang lại sự hào phóng cho con người và tăng thêm trí tuệ của họ.

Tòa nhà Bảo tàng Zeitz MOCAA vốn được cải tạo từ một tổ hợp silo lịch sử, trong đó những ống bê tông nguyên bản được cắt gọt để hình thành nên một không gian trung tâm đầy ngoạn mục. Xin ông chia sẻ, ý tưởng táo bạo này đã được hình thành như thế nào?

Tôi rất vui khi được hỏi về dự án này, vì đó là một trong những công trình mà tôi yêu thích nhất, và tôi thấy mình thật may mắn khi có cơ hội thực hiện nó. Tòa nhà vốn là một silo cũ kỹ, dự định sẽ bị phá bỏ. Thực ra, phá đi và xây mới một công trình sáng sủa, hiện đại thì dễ dàng hơn nhiều, nhưng điều đó đồng nghĩa với việc xóa bỏ lịch sử, dù cho đó có thể là một phần lịch sử chưa đẹp đẽ. Tôi tin rằng xã hội chỉ có thể chữa lành tốt hơn nếu ta chấp nhận và tiếp nối từ quá khứ, chứ không phải chôn vùi nó.

Thông thường, sức hấp dẫn của các công trình kiến trúc được gắn với mặt tiền, như ở London chúng ta có Gherkin hay Shard – những tòa tháp tuyệt vời. Nhưng khi nghĩ về nội thất đáng nhớ của các công trình hiện đại, thật sự không có nhiều ví dụ. Chúng ta đã quen coi kiến trúc như chuyện của “vẻ ngoài”. Với Zeitz MOCAA, mối bận tâm của tôi là làm sao để thu hút được người dân địa phương, trong khi nhiều người trong số họ chưa từng đến bảo tàng. Nỗi lo lớn là: “Làm sao khuyến khích họ bước vào?” Bởi họ cho rằng bảo tàng là nơi dành cho những người học nghệ thuật. Nhưng rõ ràng, muốn trải nghiệm bảo tàng, phải bước vào bên trong. Tôi tin vào sự tò mò tự nhiên của con người: một khi đã bước vào, họ sẽ không còn cảm thấy xa lạ. Vì thế, thay vì thay đổi mặt ngoài hay phá bỏ đi, chúng tôi chọn cách tạo ra một không gian nội thất thật sự đáng nhớ.

Tôi cũng tin rằng đôi khi kiến trúc cần mang lại khoảnh khắc khiến người ta thốt lên: “Ồ! Làm sao có thể làm được điều đó?” Đây chính là thách thức kỹ thuật mà dự án đặt ra cho các kỹ sư: làm sao để công trình vận hành mà không cần tới những dầm lớn. Điều đó đã thúc đẩy những giải pháp kỹ thuật độc đáo, những tay nghề xuất sắc và một câu chuyện mạnh mẽ kết nối toàn bộ dự án. Tôi thật sự hy vọng các kiến trúc sư có thể tận mắt trải nghiệm nơi này một ngày nào đó. Riêng tôi, đã nhiều năm chưa quay lại, và tôi rất nhớ nó.

Tuy vậy, có một thách thức khác: các ống bê tông nguyên bản hoàn toàn không thích hợp để trưng bày nghệ thuật. Để bảo tàng này thực sự trở thành nơi đầu tiên kể câu chuyện về nghệ thuật đương đại châu Phi, các phòng trưng bày cần phải có hình khối vuông, để có thể tổ chức những triển lãm lưu diễn quốc tế do chính châu Phi thực hiện. Tôi không thể phản đối, bởi rõ ràng các triển lãm không thể phụ thuộc vào những bức tường hình ống. Nhưng chúng tôi cũng không muốn đánh mất các ống, bởi chúng mang lại sức hút mạnh mẽ. Lúc đó, tôi tự hỏi: “Liệu chúng ta có thể cắt mở một không gian trung tâm từ trong lòng chúng không?” Chúng tôi thử hình vuông, rồi hình cầu—nhưng kết quả lại quá mang tính lâm sàng.

Tòa nhà này từng lưu trữ hàng tỷ tấn hạt trong suốt 90 năm. Vậy còn một ý tưởng mang tính biểu tượng hơn: chỉ từ một hạt ngô nhỏ bé, liệu có thể khiến nó trở nên nổi tiếng toàn thế giới? Chúng tôi đã lấy một hạt ngô, quét kỹ thuật số để có hình dạng chính xác, phóng to lên tới độ cao 10 tầng, rồi cắt khối đó xuyên qua các ống bê tông. Sự giao thoa tạo ra một không gian nội thất phi thường. Tôi nhớ đến câu nói của một nhà thơ Anh: “Thấy cả thế giới trong một hạt cát.” Ở đây, cảm giác như chúng ta đang nhìn thấy cả thế giới trong một hạt ngô—một ý niệm vừa giản dị, vừa vô cùng mạnh mẽ.

Lantern House và Zeitz MOCAA tuy mang những chức năng hoàn toàn khác nhau, nhưng dường như lại chia sẻ một số điểm tương đồng về cấu trúc và vật liệu. Ông nhìn nhận mối liên hệ giữa hai công trình này về mặt thiết kế kiến trúc như thế nào?

Theo một cách nào đó, hai công trình này giống như “anh em”: một bên là bảo tàng với khách sạn phía trên, còn bên kia là tòa nhà dân cư. Ở New York, khu công nghiệp Chelsea vốn gắn với các hoạt động chợ và chế biến thịt, và tại đây chúng tôi được giao thiết kế hai tòa tháp với 270 căn hộ. Lưới đô thị của New York rất mạnh mẽ và cứng nhắc, vì vậy chúng tôi đã vận dụng một số bài học từ hệ cửa sổ ở Nam Phi, ban đầu được thực hiện rất cơ bản rồi phát triển thành một hệ thống cửa sổ tinh vi hơn, có hiệu suất cao, vận hành tốt và tiết kiệm chi phí cho một dự án dân cư lớn bằng gạch.

Hai công trình nằm ở hai châu lục khác nhau, thuộc hai loại hình kiến trúc khác nhau, nhưng điểm chung là khát vọng vượt ra khỏi sự phẳng lặng, hai chiều, và tạo cho chúng một lý do tồn tại rõ ràng. Tại New York, lưới đô thị quá mạnh đến mức chúng tôi muốn cư dân có thể nhìn chéo qua cửa sổ, thay vì chỉ thấy một lớp hình vuông chồng lên hình vuông. Vì thế, Lantern House trở thành tòa nhà “ít vuông” nhất mà chúng tôi có thể thực hiện, nhưng rõ ràng đã lấy cảm hứng từ hệ cửa sổ của Zeitz MOCAA. Dĩ nhiên, trong nó cũng hàm chứa thêm nhiều ý tưởng khác nữa.

Tính biến đổi và khả năng thích ứng là những chủ đề ông đã theo đuổi từ lâu. Vậy theo ông, khái niệm về tính biến đổi có thể được phát triển như thế nào trong kiến trúc tương lai?

Tại Trung tâm Tài chính Bến Thượng Hải, nơi chúng tôi hợp tác cùng Foster and Partners, mặt tiền tòa nhà được thiết kế có khả năng chuyển động, tạo nên hiệu ứng thị giác và các mức độ mờ đục khác nhau. Ý tưởng này được khơi gợi từ các nhà hát Trung Quốc trong lịch sử, nhưng chúng tôi muốn phát triển một ngôn ngữ mới, vừa tôn trọng dòng sông và quảng trường công cộng, vừa cho phép tòa nhà có thể mở ra về phía sông hoặc phía quảng trường.

Trong bối cảnh mọi thứ ngày càng trở nên kỹ thuật số, tôi tin rằng sức mạnh của vật lý, thậm chí “siêu vật lý” trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Đó là lý do chúng tôi tạo ra một công trình có khả năng chuyển động vật lý theo những cách bất ngờ, nhưng vẫn phục vụ một mục đích nghiêm túc: tương tác với ánh sáng và không gian đô thị.

Song song đó, chúng tôi cũng đang hợp tác với IM Motors để phát triển một mẫu xe mới, có khả năng lọc không khí khi di chuyển và dự kiến sẽ được sản xuất với số lượng lên đến một triệu chiếc. Tôi coi đó là một vinh dự lớn, bởi chiếc xe này thực sự giống như một dạng “kiến trúc di động”. Chúng tôi tiếp cận nó như một căn phòng nhỏ dành cho nhiều người: một không gian có thể dùng để họp, dùng bữa cùng bạn bè, xem hay nghe điều gì đó, giống như trải nghiệm ghế hạng thương gia trên máy bay. Chiếc xe có bốn ghế được bố trí để mọi người ngồi cùng nhau; ghế có thể gập lại để nghỉ ngơi hoặc thư giãn; cửa đôi mở ra tạo cảm giác như một mảnh kiến trúc thu nhỏ. Thành thật mà nói, tôi khó hình dung một hãng xe Anh nào có thể làm được điều tương tự.

Trong bài nói chuyện tại TED, ông từng nhắc đến việc con người ngày càng bị bao quanh bởi những tòa nhà vô hồn, và rằng chúng ta đang sống trong một “đại dịch của sự nhàm chán”. Theo ông, nguyên nhân sâu xa của tình trạng này là gì? Và với vai trò một kiến trúc sư, ông đã và đang tìm kiếm những cách thức nào để tạo ra các công trình, không gian có thể thực sự kết nối với con người, thay vì trở thành những sản phẩm vô hồn và thiếu tính nhân văn?

Tôi cảm thấy thế giới vẫn chưa thực sự nghiêm túc trong việc nhân văn hóa các thành phố, để chúng gắn kết chặt chẽ hơn với con người. Những gì thường được coi là “thực dụng” thực chất lại đang giết chết phẩm chất nhân văn vốn cần thiết để đô thị có thể bền vững. Chúng ta đã đánh mất sự tự tin trong việc tạo ra những nơi chốn có ý tưởng, có sự hài hước và cá tính riêng. Vấn đề đặt ra là: làm thế nào để kiến tạo những không gian có thể gắn bó với con người từ khi họ còn nhỏ, để sau này khi nhớ lại, họ có thể nói: “Ồ, đó chính là nơi tôi từng đến trường.” Tôi cho rằng chúng ta cần nhiều hơn những câu chuyện văn hóa về đời sống được lồng ghép trong kiến trúc, thay vì những không gian trung tính, vô trùng, đơn điệu và lặp lại.

Kiến trúc vốn được coi là một loại hình nghệ thuật, nhưng trên thực tế, ở rất nhiều nơi trên thế giới, nó đã trở nên phi nghệ thuật. Tôi hy vọng bài nói chuyện của mình đã chỉ ra rằng, về mặt kinh tế, việc tạo ra những không gian vô hồn, lặp đi lặp lại—cho dù có rẻ hơn một chút—cũng không phải là lựa chọn thông minh. Nếu chúng ta coi kiến trúc là nghệ thuật, thì kiến trúc cần nhiều chất nghệ thuật hơn. Vấn đề là, cách người ta tư duy về “kiến trúc” thường khác xa so với khi nói về “nghệ thuật”.

Vậy “kiến trúc” là gì? Nó thực sự có ý nghĩa gì? Nhìn lại lịch sử, các công trình kiến trúc cổ đại từng mang trong mình rất nhiều tính nghệ thuật. Những công trình Hy Lạp cổ hay Trung Hoa cổ đều có chi tiết phong phú, mang đậm dấu vân tay của những người tạo tác. Ngược lại, với những tòa nhà kính, nhôm và keo silicon ngày nay, hầu như không còn dấu ấn nào. Tất cả đều bị tước bỏ, như thể mọi cá tính đã bị xóa sạch. Trong khi đó, chính sự bền vững về cảm xúc mới là yếu tố làm cho công trình có thể trường tồn. Như tôi đã nói trong bài nói chuyện: tác động của ngành xây dựng đến khí thải nhà kính và khủng hoảng môi trường còn lớn hơn nhiều so với ngành hàng không—nhưng chúng ta lại ít khi bàn về việc kiến tạo những nơi chốn kết nối với trí tưởng tượng con người. Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo ngày càng phát triển, khi nhiều công việc đơn giản sẽ được máy móc và robot thay thế, thì trí tưởng tượng và sự sáng tạo chính là tài sản cuối cùng mà chúng ta còn có.

Chính vì thế, chúng ta cần kiến tạo nên những không gian nuôi dưỡng và tôn vinh trí tưởng tượng, những nơi khiến con người cảm thấy sống động. Đây không phải là xa xỉ, mà đã trở thành một nhu cầu thiết yếu cho sức khỏe tinh thần. Tại Thượng Hải, với dự án 1000 Trees, chúng tôi sử dụng cây xanh và thảm thực vật như một phần trọng tâm trong thiết kế. Vâng, chúng tạo ra oxy, hấp thụ carbon, nhưng lý do quan trọng nhất là vì chúng giúp nhân văn hóa một tòa nhà lớn, mang đến sự đa dạng, sự bất ngờ, ánh sáng, bóng tối và chuyển động—những yếu tố mà vật liệu khô cứng như nhôm, kính hay bê tông không thể mang lại.

Cơ duyên nào đã đưa Heatherwick Studio mở rộng hoạt động sang Trung Quốc? Trong số các dự án tại đây, dự án nào để lại cho ông ấn tượng sâu sắc nhất? Trải nghiệm và cảm xúc của ông khi tham gia những dự án này ra sao? Và ông có những kế hoạch gì cho tương lai tại Trung Quốc?

Chúng tôi có rất nhiều dự án tại Trung Quốc, và tôi thực sự yêu thích được làm việc ở đó. Tôi nhớ Trung Quốc rất nhiều, bởi đó là quãng thời gian vô cùng thú vị để phát triển các dự án. Studio của tôi được thành lập cách đây 28 năm tại London, ngay sau khi tôi tốt nghiệp. Khi ấy, tôi chưa bao giờ mơ rằng một ngày mình sẽ có cơ hội thực hiện những công trình quy mô như hiện nay, đặc biệt là ở Trung Quốc – một nơi từng có vẻ rất xa xôi và đầy chất kỳ lạ.

Trung Quốc đang dẫn đầu trong việc tái thiết các thị trấn và thành phố. Điều khiến tôi phấn khích là họ làm điều đó với trí tưởng tượng và tham vọng đáng kinh ngạc. Trong khi đó, phương Tây dường như đã đánh mất nhiều khát vọng, mắc kẹt trong những cách tư duy cũ về việc kiến tạo không gian đô thị. Người ta nghĩ rằng đó là “hiện đại”, nhưng thực ra đã lỗi thời cả thế kỷ và thường bỏ quên yếu tố tôn trọng người sử dụng. Ở châu Âu và Bắc Mỹ, kiến trúc bị xem như một nghệ thuật “cao hơn mọi nghệ thuật khác”, nơi kiến trúc sư luôn hiểu biết hơn công chúng. Tôi nhớ ở Anh, vài năm trước đã từng có một cuộc tranh luận rằng liệu ý kiến công chúng có quan trọng không, và một nửa căn phòng trả lời là “không”. Điều đó khiến tôi thật sự sốc. Với tôi, điều cốt lõi và thú vị nhất chính là làm thế nào để thiết kế ra những công trình, không gian và đồ vật mà mọi người thực sự tôn trọng và gắn bó. Ở Trung Quốc, tôi nhận thấy khách hàng là những người cởi mở nhất mà tôi từng gặp. Họ thực sự nghĩ cho người sử dụng, chứ không chỉ yêu cầu: “Cho tôi xem kiến trúc sư đã làm gì ở nơi khác.” Thay vào đó, họ nói: “Hãy tạo ra thứ gì đó độc đáo cho nơi này,” một thứ phục vụ người dùng hơn là chỉ chạy theo lịch sử kiến trúc.

Tôi đặt rất nhiều kỳ vọng vào Trung Quốc, vì ở đây tôi cảm nhận được sự cởi mở, tính sáng tạo, tham vọng và nhu cầu lớn hơn bất cứ nơi nào khác. Trung Quốc có sự tự tin mà ít nơi nào trên thế giới có được: đó là khả năng mang lại sự hài hước, cá tính, tính nghệ thuật thực sự và cả trí tuệ cảm xúc vào trong không gian sống. Đây cũng chính là lý do tôi hy vọng nhiều kiến trúc sư tài năng sẽ tham gia vào đội ngũ của chúng tôi tại Thượng Hải, để cùng đóng góp vào một cuộc cách mạng nhân văn hóa đang diễn ra.

Từ dự án Seed Cathedral ở Thượng Hải—dự án đầu tiên của tôi tại Trung Quốc—chính phủ Anh khi đó đã rất lo lắng. Họ hỏi tại sao Vương quốc Anh lại xây dựng một tòa nhà “lông lá”, tại sao lại chứa tới một triệu hạt giống, tại sao lại là một trong những gian hàng nhỏ nhất tại EXPO, và tại sao ngân sách chỉ bằng một nửa so với các nước phương Tây khác. Nhưng rồi họ đã rất ngạc nhiên khi công trình này giành giải thưởng cao nhất của EXPO cho gian hàng quốc tế, đồng thời nhận được sự quan tâm áp đảo từ công chúng. Điều đó cho thấy, ngay cả với chính phủ Anh, sự tương tác mạnh mẽ có thể đạt được khi một công trình được tạo ra với tinh thần hào phóng và chất nghệ thuật, thay vì chỉ cố gắng trở thành “kiến trúc” theo nghĩa hẹp.

Heatherwick đã giành chiến thắng trong cuộc thi thiết kế Trung tâm Nghệ thuật Biểu diễn Hải Nam, dự án nhà hát opera đầu tiên của ông. Ông có thể chia sẻ những điểm thú vị về công trình này không?

Trung tâm Nghệ thuật Biểu diễn Hải Nam là một tổ hợp quy mô lớn với phòng hòa nhạc, nhà hát opera và hội trường đa chức năng. Nhưng hơn thế, nó còn mang sứ mệnh trở thành một không gian cộng đồng. Công trình nằm cạnh dòng sông, và dù hiện tại tôi chưa thể tiết lộ nhiều, đội ngũ của tôi đang nỗ lực để tạo ra một điểm tụ họp mới cho Hải Nam—một nơi mọi người có thể quây quần, đồng thời được che chở khỏi những tác động của thời tiết.

Tôi cho rằng việc xây dựng một nhà hát opera thực chất là cái cớ để hình thành một không gian công cộng lớn. Ở London, Trung tâm South Bank là một ví dụ tiêu biểu: từ một trung tâm nghệ thuật biểu diễn, nó đã trở thành nguồn tài nguyên quý giá cho người dân London, một nơi công cộng mở cửa để mọi người có thể vào, dành cả ngày ở đó mà không cần mua vé. Tôi đặc biệt quan tâm đến việc tạo ra những không gian mà ở đó, con người có thể gặp gỡ và cảm nhận văn hóa không tách biệt khỏi đời sống thường nhật. Với tôi, cách chúng ta sống chính là văn hóa. Một trung tâm văn hóa không chỉ là nơi dành cho nghệ thuật, mà là cho toàn bộ cuộc sống. Việc kết hợp nghệ thuật vào không gian, khiến opera và hòa nhạc trở thành trải nghiệm không chỉ dành cho số ít, chính là cách để làm cho chúng trở nên gần gũi và dễ tiếp cận hơn với mọi người.

Khi tình hình thế giới ngày càng bất ổn và khó lường, ông có cho rằng điều đó sẽ tác động đến tầm nhìn thiết kế của Heatherwick Studio không? Trong ngắn hạn, ông có mục tiêu cụ thể nào hoặc lĩnh vực nào mong muốn tham gia trong tương lai?

Kiến trúc vốn rất phức tạp, bởi nó đòi hỏi phải suy nghĩ ở nhiều cấp độ: từ chiến lược rộng lớn đến những yếu tố vật lý cụ thể, những chi tiết mà con người trực tiếp chạm vào như cánh cửa, tay vịn, lan can. Từ lâu, kiến trúc thường được coi là loại hình nghệ thuật mang tính trí tuệ nhất. Nhưng tôi tin rằng nó vừa mang tính trí tuệ, vừa mang tính “siêu vật lý”. Điều tôi quan tâm chính là cảm xúc mà con người nhận được từ trải nghiệm vật chất, và tôi luôn coi bản thân như một dạng dữ liệu để điều chỉnh trong quá trình thiết kế. Chúng tôi có những cuộc đối thoại trí tuệ, nhưng cũng có những cuộc đối thoại rất giàu cảm xúc. Tôi luôn bị giằng xé giữa lý trí và cảm xúc, bởi cảm xúc con người là một trong những cốt lõi của sáng tạo, cũng là nguồn gốc của phép màu. Thế nhưng, kiến trúc lại thường từ chối cảm xúc. Chúng ta dễ bị cuốn vào những cách tiếp cận khô khan, chú trọng quá mức vào tính phức tạp hay trách nhiệm pháp lý. Kiến trúc vì thế trở nên quá rộng lớn, và đôi khi chúng ta lại tôn vinh “thông minh, thông minh, thông minh”, thay vì biết cân bằng cùng “cảm xúc, cảm xúc, cảm xúc”.

Mặt khác, tôi cho rằng điều quan trọng nhất là học hỏi và lắng nghe từ những người xung quanh. Kiến trúc vốn thường được nhìn nhận như một nghề mà kiến trúc sư phải biết tất cả, nhưng tôi ý thức rất rõ rằng không ai nắm giữ mọi câu trả lời. Công việc của một kiến trúc sư, trước hết, là lắng nghe, lắng nghe và lắng nghe rồi đảm bảo rằng mình thực sự thấu hiểu và biết cách kết hợp những ý tưởng đó. Tôi không xem bản thân là một người sáng tạo đơn lẻ, mà là người kéo các ý tưởng lại với nhau và giúp chúng trở thành hiện thực. Với tôi, thành công là tạo ra những gì độc đáo và đặc biệt, bởi tôi tin rằng theo một cách nào đó, tất cả chúng ta đều đặc biệt. Không ai muốn ở trong một nơi khiến họ cảm thấy mình tầm thường. Một công trình hay không gian thành công là nơi khiến con người cảm thấy được trân trọng, được trao quyền, thay vì bị làm cho nhỏ bé hay không quan trọng.

Gia đình tôi luôn đề cao sự bình đẳng. Ông tôi từng là một nhà văn cộng sản lý tưởng ở Anh, rất say mê việc tìm kiếm sự sáng tạo trong mỗi con người, và cha tôi cũng vậy. Bởi thế, tôi không bao giờ nghĩ rằng sự sáng tạo là “độc quyền” của riêng mình. Hy vọng của tôi là khuyến khích nhiều người cùng góp phần làm cho kiến trúc, vốn đang ngày càng thiếu sáng tạo, trở nên sáng tạo hơn nhưng không phải theo nghĩa tạo ra những công trình điên rồ. Trong quá khứ, hàng triệu công trình đã được xây dựng, chúng thú vị, giàu chi tiết, đầy thủ công, và con người thực sự tự hào về chúng. Tôi mong rằng không chỉ kiến trúc sư, mà cả những người tham gia từ kỹ sư, thợ thủ công, đến người lái xe tải cũng đều có thể cảm thấy tự hào. Làm thế nào để càng nhiều người càng tốt được chia sẻ niềm tự hào ấy? Cuộc đời vốn ngắn ngủi, và một trong những trách nhiệm của kiến trúc sư là mang lại càng nhiều niềm vui càng tốt, cả trong công việc lẫn trong cuộc sống hàng ngày.

Bài học lớn nhất mà lịch sử dạy tôi là: đừng bao giờ đánh mất tính nhân văn trong lúc khủng hoảng. Sau Thế chiến II, châu Âu đã hoảng loạn và xây dựng ồ ạt những khu nhà ở thiếu nhân văn, rồi phải mất hàng thập kỷ để phá bỏ, để lại những vấn đề xã hội lớn. Tôi nghĩ, trong những thời kỳ khủng hoảng, con người cần những dấu hiệu của hy vọng hơn bao giờ hết, bởi chính chúng giúp chúng ta nhân văn hơn, và nhờ đó ít có nguy cơ rơi vào chiến tranh hay cảm giác bất công. Dĩ nhiên, áp lực chi phí luôn hiện hữu, và thật dễ để biện minh cho việc bỏ qua tính nhân văn. Nhưng tôi tin rằng, trong khủng hoảng, tính nhân văn lại càng cần thiết hơn bao giờ hết.