Louise Bourgeois

TUỔI THƠ VÀ NHỮNG ẢNH HƯỞNG ĐẦU ĐỜI

Sinh ra tại Paris trong một gia đình làm nghề phục chế thảm trang trí, Bourgeois lớn lên giữa những đường kim mũi chỉ của mẹ và sự phản bội của cha, người đã có quan hệ tình cảm với gia sư riêng của bà trong suốt nhiều năm. Những trải nghiệm này để lại dấu ấn sâu sắc trong tâm lý và nghệ thuật của bà, khi bà thường xuyên khai thác chủ đề về gia đình, ký ức và những tổn thương thời thơ ấu. Việc mẹ bà – một người phụ nữ khéo léo, kiên nhẫn và mạnh mẽ – bị bệnh và qua đời vào năm 1932 càng khiến Bourgeois thêm gắn bó với hình ảnh người mẹ, điều sau này được phản ánh rõ nét trong Maman.

Ban đầu theo học toán tại Đại học Sorbonne, Bourgeois nhanh chóng chuyển sang nghệ thuật sau khi nhận ra rằng bà không thể tìm được sự an ủi từ những con số. Bà theo học tại nhiều trường nghệ thuật danh tiếng ở Paris, bao gồm École des Beaux-Arts và Académie de la Grande Chaumière, đồng thời làm việc với các nghệ sĩ tiên phong như Fernand Léger.

Năm 1938, Bourgeois kết hôn với nhà sử học nghệ thuật người Mỹ Robert Goldwater và chuyển đến New York. Tại đây, bà dần tìm được vị trí của mình trong giới nghệ thuật Mỹ, giữa lúc chủ nghĩa trừu tượng đang lên ngôi.

CÁC DẤU ẤN NGHỆ THUẬT TRƯỚC MAMAN

Dù nổi tiếng với điêu khắc nhện, Bourgeois đã trải qua nhiều giai đoạn sáng tạo với những phong cách và chất liệu khác nhau. Trong những năm 1940, bà bắt đầu với loạt tác phẩm điêu khắc bằng gỗ có tên Personnages, thể hiện những hình dáng con người thon dài, gợi lên sự cô đơn và mất mát của những người bà để lại phía sau khi rời nước Pháp.

Personnages của Louise Bourgeois tại Art Basel 2013.

Vào những năm 1960–1970, khi điêu khắc trở nên táo bạo và trừu tượng hơn, Bourgeois bắt đầu khám phá những hình thái hữu cơ mang tính sinh học và giới tính. Những tác phẩm như Fillette (1968), một điêu khắc bằng cao su hình dương vật khổng lồ, hay Destruction of the Father (1974), một không gian sắp đặt mô phỏng cảnh người con tưởng tượng sát hại cha mình, đều thể hiện rõ những ám ảnh tâm lý và cách bà phá vỡ các quy tắc truyền thống trong nghệ thuật.

Từ những năm 1980 trở đi, Bourgeois tập trung vào việc sử dụng vải và vật liệu mềm, tạo ra những tác phẩm như Cells (loạt tác phẩm bắt đầu từ năm 1989) – những không gian sắp đặt giống như các buồng giam kín đáo, nơi bà trưng bày các đồ vật cá nhân, tượng trưng cho ký ức và sự cô lập.

Cells. Nguồn: garagemca

MAMAN – BIỂU TƯỢNG MẠNH MẼ VỀ NGƯỜI MẸ

Nhắc đến Louise Bourgeois, không thể không nói đến Maman, tác phẩm điêu khắc bằng đồng và thép cao hơn 9 mét, được tạo ra vào năm 1999. Tác phẩm này mô tả một con nhện khổng lồ với bụng chứa đầy trứng cẩm thạch, vừa có vẻ đáng sợ vừa mang ý nghĩa bảo vệ.

Maman, Bronze, 1999. Nguồn: artsper

Maman cao hơn 9 mét, với chân nhện dài và mảnh khảnh vươn ra như thể đang bước đi. Kích thước khổng lồ của tác phẩm khiến người xem cảm thấy nhỏ bé, thậm chí bị áp đảo trước sự hiện diện của nó. Nhìn từ dưới lên, những chân nhện uốn cong tạo thành một không gian bao trùm, vừa như bảo vệ, vừa như đe dọa. Điều này gợi lên một phản ứng tâm lý phức tạp: người xem có thể cảm thấy an toàn như được che chở dưới bóng mẹ, nhưng cũng có thể thấy lo lắng trước sự mong manh của chính mình.

Bourgeois đã lựa chọn những đường cong duyên dáng nhưng vẫn đầy góc cạnh để thể hiện hình ảnh con nhện. Phần thân và bụng nhện được làm từ lưới thép, tạo hiệu ứng mỏng manh, tương phản với bộ chân dài, chắc khỏe làm từ đồng. Những quả trứng cẩm thạch trắng trong bụng nhện càng làm tăng thêm tính nữ tính và biểu tượng sinh sản của tác phẩm.

Maman không chỉ là một biểu tượng của người mẹ mà còn phản ánh mối quan hệ phức tạp giữa sự che chở và nỗi bất an. Nhện là một sinh vật có khả năng dệt tơ để tạo ra mạng – một nơi trú ẩn, bẫy săn mồi, nhưng cũng là biểu tượng của sự sáng tạo. Với tác phẩm này, Bourgeois tôn vinh mẹ mình như một người phụ nữ mạnh mẽ, tháo vát, và bảo vệ gia đình bằng chính sự khéo léo của mình. Tuy nhiên, nhện cũng có thể gây sợ hãi – một nỗi ám ảnh phổ biến trong tâm lý con người. Điều này khiến Maman trở thành một tác phẩm có sức gợi mạnh mẽ: nó thu hút và đẩy lùi người xem cùng lúc, buộc họ phải đối mặt với cảm xúc của chính mình.

Một phiên bản Maman của Louise Bourgeois tại Bảo tàng Guggenheim ở Bilbao, Tây Ban Nha.
Luis Tejido/EPA-EFE/Shutterstock

Với kích thước khổng lồ và hình ảnh đầy ẩn dụ, Maman đã trở thành một trong những tác phẩm điêu khắc công cộng mang tính biểu tượng nhất trong nghệ thuật đương đại. Việc tác phẩm được đặt tại nhiều không gian công cộng như Tate Modern (London) hay Guggenheim Museum (Bilbao) giúp nó trở thành một phần của cảnh quan đô thị, tạo ra những khoảnh khắc đối thoại giữa nghệ thuật và đời sống.

Tác phẩm này hiện diện tại nhiều bảo tàng và không gian công cộng trên thế giới, bao gồm Tate Modern (London), Guggenheim Museum (Bilbao), và National Gallery of Canada (Ottawa).

Sự đối lập này – giữa hình thể mạnh mẽ nhưng tinh tế, giữa chất liệu cứng rắn nhưng mang thông điệp về sự nuôi dưỡng – chính là điểm nhấn độc đáo của Maman. Nó tạo ra một cuộc đối thoại thị giác, buộc người xem phải suy ngẫm về những cảm xúc lẫn lộn mà hình ảnh con nhện gợi lên.

DI SẢN NGHỆ THUẬT

Louise Bourgeois qua đời năm 2010, nhưng những di sản nghệ thuật của bà vẫn tiếp tục có ảnh hưởng mạnh mẽ đến thế hệ nghệ sĩ đương đại. Các chủ đề bà theo đuổi – từ ký ức cá nhân đến vai trò của phụ nữ trong nghệ thuật – vẫn mang tính thời sự. Bà không chỉ mở đường cho nghệ thuật điêu khắc đương đại mà còn đặt nền móng cho nhiều phong trào nghệ thuật nữ quyền và nghệ thuật thân thể (body art).

Từ những tác phẩm đầu tiên mang đậm nỗi cô đơn đến loạt Cells đầy ám ảnh, và đỉnh cao là Maman, Louise Bourgeois đã chứng minh rằng nghệ thuật không chỉ là cái đẹp mà còn là một công cụ mạnh mẽ để đối diện với quá khứ, đào sâu vào tâm lý con người và truyền tải những cảm xúc sâu sắc nhất.

---

Thực hiện
Anh Nguyên