Một sự kiện khai trương quan trọng sắp diễn ra tại Marfa, thị trấn nhỏ ở Texas, nơi được biết đến như một “điểm đến nghệ thuật” dưới ảnh hưởng của Donald Judd. Dù là một trong những nghệ sĩ tối giản quan trọng nhất ở Mỹ, ít người biết rằng thực hành của ông không chỉ giới hạn trong điêu khắc và đồ nội thất, mà còn mở rộng sang kiến trúc.
Judd rời New York vào những năm 1970 để đến thị trấn xa xôi này, nằm giữa sa mạc cao rộng lớn. Trong nhiều thập kỷ sau đó, ông tập trung xây dựng các không gian nghệ thuật quy mô lớn và thực hiện nhiều dự án bảo tồn lịch sử. Một trong số đó là văn phòng nằm ngay trung tâm thị trấn, nơi trở thành xưởng kiến trúc của ông.
Văn phòng tọa lạc trong một công trình gạch hai tầng, xây dựng từ đầu thế kỷ 20, được Judd và cộng sự cải tạo sau khi ông mua lại năm 1990. Quá trình phục hồi gần đây kéo dài bảy năm, bắt đầu từ 2018 và phải tạm dừng sau vụ hỏa hoạn năm 2021. Trong suốt quá trình này, đội ngũ thiết kế làm việc dựa trên nguyên tắc do chính Judd đề ra: tôn trọng vật liệu gốc và thích ứng hài hòa với bối cảnh. Công trình nay đã hoàn tất và sẽ mở cửa trở lại vào ngày 20 tháng 9 năm 2025.
Việc mở cửa lại văn phòng Marfa được thực hiện bởi studio Schaum Architects (Texas) phối hợp cùng Quỹ Judd – tổ chức chịu trách nhiệm bảo tồn và phục hồi các công trình của Donald Judd (1928 – 1994). Trong dự án này, giải pháp làm mát thụ động, hệ thống pin mặt trời trên mái và phương pháp cách nhiệt bền vững được tích hợp vào cấu trúc sẵn có. Tinh thần lịch sử của công trình được giữ lại và nhấn mạnh.
Không gian nội thất được chuyển đổi thành các phòng trưng bày, giới thiệu đồ nội thất bằng gỗ dán và kim loại của Judd, cùng với bản vẽ, mô hình và tài liệu lưu trữ. Du khách đến Marfa có thể bước vào những căn phòng này để trải nghiệm trực tiếp quá trình hình thành và phát triển thực hành kiến trúc của Judd.
Trước khi văn phòng chính thức mở cửa trở lại vào ngày 20 tháng 9, Rainer Judd – Chủ tịch Quỹ Judd, đồng thời là con gái của Donald đã có những chia sẻ về vai trò của dự án trong di sản của ông và ý nghĩa của công trình đối với câu chuyện tiếp diễn của Marfa.
Cô có thể mô tả tinh thần của Marfa qua góc nhìn của mình và của Donald Judd? Và kể từ khi ông đặt chân đến đây lần đầu, điều đó đã thay đổi ra sao?
Rainer Judd (RJ): Marfa vốn mang lịch sử của một thị trấn nhỏ, đó là cốt lõi tinh thần được tạo nên bởi nhiều thế hệ cá nhân và gia đình trước cả khi Don xuất hiện. Từ những ngày còn là tiền đồn quân sự, thời kỳ chăn nuôi gia súc, giai đoạn phân biệt đối xử với cư dân Mỹ gốc Mexico cho đến những thăng trầm kinh tế, Marfa phản ánh sự biến đổi của vùng Tây Nam, cả về dân cư lẫn kinh tế. Trước khi trở thành một thị trấn, nơi này đã có dấu vết con người hàng ngàn năm.
Với Don, Marfa là chốn để ông sắp đặt tác phẩm, để sống, chăm sóc đất đai và suy ngẫm. Đồng thời, đó cũng là cơ hội để ông làm việc ở địa phương mà không đi ngược lại bản chất của nơi này. Ông phản đối việc biến Marfa thành một “bảo tàng thị trấn chăn nuôi”, một “thị trấn nghệ thuật” hay “thuộc địa nghệ sĩ”.
Ngày nay, Marfa đã trở thành một “điểm đến nghệ thuật”, điều không có khi Don còn sống. Chúng tôi phải đối mặt với những thách thức do chính mình góp phần tạo ra. Với công việc của Quỹ, điều quan trọng là nhìn nhận Marfa trong bối cảnh đời sống thường nhật của một thị trấn nhỏ, nơi chúng tôi chỉ là một trong nhiều người đang góp phần viết tiếp lịch sử của thị trấn.
Ông vốn được biết đến trước hết như một nghệ sĩ và nhà thiết kế, nhưng cũng có nhiều công trình kiến trúc đã xây dựng và cả chưa được thực hiện. Những lĩnh vực sáng tạo khác nhau này đã giao thoa với nhau như thế nào trong thực hành của ông?
RJ: Nghệ thuật và thiết kế là những phần riêng lẻ của một tổng thể, nhưng có thể thấy chúng luôn vận hành cùng kiến trúc, tất cả đều liên quan đến không gian. Trong các bài viết của mình, ông từng nói rằng việc bảo tồn và bố trí tác phẩm trong những không gian phù hợp, song song với quá trình sáng tạo, là hai mối quan tâm chính – và cả hai đều hướng về kiến trúc. Sự chú ý đến không gian xung quanh tác phẩm đã dẫn ông đến việc tái sử dụng các tòa nhà, cũng như hình dung những công trình mới cho nhiều mục đích khác nhau.
Ông cũng cho rằng nghệ thuật không cần quan tâm đến chức năng như kiến trúc và thiết kế. Ông nhấn mạnh rằng kiến trúc có thể mang tính nghệ thuật hay văn hóa, như nhiều công trình và đồ vật đã thể hiện.
Những mối quan tâm về tỷ lệ, vật liệu, hình thức và chất lượng chính là điểm giao thoa giữa các lĩnh vực này. Bên cạnh đó là khái niệm “sự trang nghiêm” – điều ông thường nhắc đến khi nói về kiến trúc và nghệ thuật. Sự trang nghiêm của không gian cho việc sống và làm việc, theo ông, là phẩm chất mà những tòa nhà tốt cần có. Và cũng chính từ sự trang nghiêm vốn có của nghệ thuật, ông luôn quan tâm đến việc bảo tồn và bố trí tác phẩm một cách phù hợp.
Tòa nhà này và quá trình phục hồi phản ánh tầm nhìn kiến trúc và nghệ thuật của ông như thế nào?
RJ: Với Don, việc xem xét bối cảnh lịch sử và không gian của một công trình, hiểu cấu trúc và chức năng ban đầu của công trình, luôn quan trọng. Khi mua Văn phòng Kiến trúc, một trong những việc đầu tiên ông làm là phun cát mặt tiền để đưa tòa nhà về trạng thái ban đầu. Hành động đó gắn với thị trấn, phong cách và thời điểm nó được xây dựng. Ông tôn trọng tư duy, lao động và vật liệu ban đầu, và không muốn lãng phí chúng. Ông hiểu rằng tòa nhà có thể phục vụ mục đích mới, thậm chí chứa đựng những “đồ nội thất độc đáo” của ông, nhưng về cấu trúc, nó cần được trả về đúng bối cảnh, hay như ông gọi là “tình huống.”
Khả năng nắm bắt lịch sử, không gian và văn hóa của nơi chốn, cùng với việc khai thác những gì có thể thực hiện từ vật liệu và nguồn lực sẵn có, đều hiện diện trong thực hành nghệ thuật và kiến trúc của ông. Đây cũng là nguyên tắc dẫn dắt công việc của Quỹ trong dự án phục hồi lần này. Tòa nhà cần được nâng cấp để bảo vệ bộ sưu tập bên trong và bảo đảm tính toàn vẹn của cấu trúc, đồng thời thích ứng với khí hậu sa mạc và tiết kiệm năng lượng. Nhưng bất kỳ can thiệp nào cũng phải xét đến tình huống hiện tại, và cách công trình hòa nhập với lịch sử cũng như cộng đồng rộng lớn hơn ở Marfa.
Trong quá trình nghiên cứu điều kiện môi trường, đội ngũ đã phát hiện ra những gì? Và những thách thức lớn nhất khi đưa tòa nhà trở lại hoạt động, đặc biệt trong khí hậu khắc nghiệt của Marfa, là gì?
RJ: Tòa nhà có nhiều chi tiết được giữ lại, bảo tồn hoặc tái tạo sau vụ hỏa hoạn — từ vòm tầng hai, trần thiếc ép, cửa sổ đôi cho đến khung kết cấu. Sau sự cố này, chúng tôi có cơ hội nhìn lại và thảo luận về những khả năng của công trình.
Tòa nhà được xây dựng khoảng năm 1915, với hệ thống dầm gỗ trên trần gác mái. Tất cả đã phải làm lại. Đây cũng là dịp để đội ngũ cân nhắc phương án tốt hơn, hiệu quả hơn, sau một thế kỷ sử dụng. Chúng tôi đã lắp đặt một hệ thống mà tôi rất háo hức, dựa trên nguyên lý con người đã dùng hàng ngàn năm ở các vùng sa mạc: tận dụng không khí mát về đêm để làm mát cho công trình.
Đồ nội thất và các tác phẩm thiết kế của Judd, đặc biệt là các mô hình vật lý, giữ vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi. Những yếu tố này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về di sản của ông ra sao?
RJ: Nghệ thuật và đồ nội thất của Don được biết đến rộng rãi, có nhiều nghiên cứu về nghệ thuật và, ở mức độ nào đó, về đồ nội thất và các bài viết của ông. Nhưng kiến trúc của ông ít được biết đến hơn, và quy mô của nó cũng chưa được hiểu đầy đủ. Những năm 1980, xây dựng mới ở quy mô lớn là xu thế chung. Don cũng từng có những dự án lớn, nhưng ông hiểu rằng tài nguyên là hữu hạn và việc phá bỏ công trình hiện có để thay bằng cái “mới” là điều không hợp lý, thậm chí là vấn đề đạo đức.
Các mô hình và bản vẽ kiến trúc được trưng bày tại không gian này không chỉ minh họa phạm vi công việc mà ông đã thực hiện, mà còn cho thấy cách một cá nhân tiếp cận kiến trúc, từ hình thức và chức năng cho đến không gian và thời gian.
Giờ đây Văn phòng Kiến trúc đã được phục hồi, công trình đóng vai trò như thế nào trong tầm nhìn dài hạn của Quỹ Judd về việc bảo tồn di sản của Donald tại Marfa?
RJ: Văn phòng Kiến trúc đánh dấu việc hoàn thành dự án phục hồi toàn bộ công trình đầu tiên ở Marfa (sau dự án phục hồi Spring Street ở New York). Trong bối cảnh các quỹ nghệ sĩ ở Mỹ và quốc tế, chúng tôi là một đội ngũ nhỏ với sứ mệnh lớn: duy trì không gian vật chất và tác phẩm của Judd, gắn kết công chúng, nghiên cứu, xuất bản, triển lãm, cũng như bảo tồn đất đai và vườn tược. Vì thế, dự án phục hồi này là một cột mốc quan trọng, nhờ sự hợp tác của cộng đồng ở Marfa và xa hơn nữa, cùng đội ngũ kỹ sư, chuyên gia và thợ thủ công để giữ gìn các không gian của ông.
Ở một góc nhìn rộng hơn, đây là một chiến thắng nhỏ, mang nhiều bài học về sự kiên định và hợp tác, sẽ định hướng cho những dự án phục hồi tiếp theo của chúng tôi.
Tổng hợp & Biên tập
Anh Nguyên
Nguồn
Designboom
