RICARDO BOFILL
Ricardo Bofill (1939–2022) là một trong những cái tên không thể bỏ qua khi nói về kiến trúc Tây Ban Nha hậu hiện đại. Ông không chỉ là kiến trúc sư, mà còn là một nhà tư tưởng đô thị, người luôn nhìn kiến trúc như công cụ để cải tạo xã hội và làm phong phú trải nghiệm sống tập thể.
Sinh ra tại Barcelona, Bofill sớm thể hiện tư duy phản kháng và lý tưởng xã hội rõ rệt. Ông thành lập văn phòng Ricardo Bofill Taller de Arquitectura (RBTA) vào năm 1963 – một tập thể sáng tạo quy tụ các kiến trúc sư, nhà xã hội học, nhà văn, triết gia và kỹ sư. RBTA hoạt động như một "phòng thí nghiệm kiến trúc" hơn là một văn phòng truyền thống, điều mà đến nay vẫn còn truyền cảm hứng.
"Cha tôi là một kiến trúc sư và nhà phát triển, bài học về kiến trúc và xây dựng đầu tiên của tôi là từ ông. Chúng tôi đã cùng nhau đi khắp Tây Ban Nha và Ý để nghiên cứu kiến trúc bản địa. Trong tất cả các dự án đầu tiên của tôi, chúng tôi đều làm cùng nhau. Tôi học được mọi thứ từ ông và cũng trực tiếp tham gia vào các dự án xây dựng. Tôi làm việc với những người xây dựng và nghệ nhân, cũng có việc tôi tự làm bằng chính đôi tay mình. Tôi cũng bị ảnh hưởng bởi thuyết không tưởng utopia, vì vậy các công trình ban đầu của tôi nằm đâu đó giữa không tưởng và thực tế."
Một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của ông – La Muralla Roja (Calpe, 1973) – là biểu tượng của trí tưởng tượng kiến trúc. Với tường đỏ như pháo đài, hình khối vuông vức và hành lang xoắn ốc, công trình không chỉ là nơi ở mà còn như một bức tranh siêu thực khổng lồ nằm trên vách đá nhìn ra Địa Trung Hải.
Tuy nhiên, công trình thể hiện rõ nhất lý tưởng cộng đồng của ông chính là Walden 7 (Barcelona, 1975) – khu nhà cao 14 tầng với hơn 400 căn hộ liên kết quanh các giếng trời. Tổ hợp này được thiết kế như một "thành phố trong lòng tòa nhà", khuyến khích giao tiếp, tương tác và lối sống bền vững – một tư duy cực kỳ cấp tiến vào thời điểm đó.
Không giống nhiều kiến trúc sư bị gắn với một phong cách duy nhất, Bofill luôn biến hóa. Ông kết hợp chủ nghĩa lãng mạn Địa Trung Hải, hiện đại, hậu hiện đại, chủ nghĩa siêu thực, và cả chất công nghiệp thô ráp của các nhà máy bỏ hoang.
La Fábrica – chính là minh chứng cho điều đó: từ một nhà máy xi măng đổ nát, ông biến nó thành trụ sở RBTA và nơi ở đầy chất thơ của gia đình mình. Đó là nơi kiến trúc, thiên nhiên, ánh sáng và ký ức cùng tồn tại trong hòa hợp.
La Fábrica là minh chứng rằng phá dỡ không phải là con đường duy nhất cho tái thiết. Đằng sau lớp bê tông bụi bặm của một công trình công nghiệp có thể là một công trình văn hóa mang tầm vóc tư tưởng. Nó đặt ra câu hỏi cơ bản nhưng cần thiết cho kiến trúc đương đại: liệu chúng ta có thể khai thác ký ức không gian công nghiệp để tạo ra những không gian mang tính chất thử nghiệm, sinh hoạt, biểu tượng và cá nhân hóa? Với La Fábrica, Ricardo Bofill đã cho thấy điều đó là hoàn toàn có thể.
Thập niên 1980, Bofill đưa ngôn ngữ cổ điển vào nhà ở xã hội tại Pháp – điều vốn được xem là “bất khả” trong tư duy kiến trúc hiện đại.Các dự án như Les Arcades du Lac (Versailles) hay Les Espaces d’Abraxas (Noisy-le-Grand) là những tuyên ngôn táo bạo: đưa sự hoành tráng và trang trọng của Versailles vào công trình cho người lao động. Các chi tiết như cột, vòm, bậc thang lớn không chỉ mang tính hình thức mà còn nhằm khơi dậy cảm giác tự hào và phẩm giá cho cư dân sống tại đó.
Ricardo Bofill không được biết đến như một người thầy đào tạo ra những học trò nổi tiếng hay là học trò của một danh sư trong ngành kiến trúc. Tuy vậy, di sản lớn nhất mà ông để lại không chỉ nằm ở các công trình mang tính biểu tượng, mà còn ở cách thức tổ chức hành nghề kiến trúc mang tính tiên phong: sự hình thành của Taller de Arquitectura vào năm 1963.
Không giống với các văn phòng kiến trúc truyền thống, Taller de Arquitectura được tổ chức như một tập thể sáng tạo liên ngành, quy tụ không chỉ kiến trúc sư mà còn có kỹ sư, nhà quy hoạch, nhà xã hội học, nhà lý luận và nghệ sĩ. Cách làm việc này không đặt cá nhân Bofill ở trung tâm như một “kiến trúc sư thiên tài”, mà nhấn mạnh quá trình đối thoại tập thể, sáng tạo chung và phản biện nội bộ, từ đó dẫn đến những dự án có chiều sâu tư tưởng và đa dạng về biểu đạt.
Taller không chỉ là một studio thiết kế, mà còn là một diễn đàn học thuật – nơi mỗi dự án đều là một cuộc thử nghiệm tổng hợp giữa ngôn ngữ hình học, bối cảnh địa phương và lý thuyết kiến tạo. Dưới sự dẫn dắt của Bofill, tập thể này đã thực hiện hàng loạt công trình có ảnh hưởng sâu rộng đến tư duy kiến trúc hậu hiện đại ở châu Âu và thế giới. Tinh thần hợp tác mà Bofill xây dựng tại Taller trở thành mô hình lý tưởng cho thế hệ kiến trúc sư sau này.
Ricardo Bofill mất năm 2022, nhưng những công trình ông để lại – từ Tây Ban Nha, Pháp đến Morocco – vẫn đang được sử dụng, yêu mến, và chụp ảnh mỗi ngày. Chúng không chỉ là kiến trúc mà còn là thông điệp về hy vọng, sự bao dung và trí tưởng tượng không giới hạn trong việc kiến tạo không gian sống cho con người.
Trong bối cảnh các đô thị Việt Nam đang phát triển nhanh và đối mặt với nhiều thách thức về nhà ở xã hội, những suy nghĩ của Bofill về thiết kế tập thể, tính biểu tượng, sự linh hoạt và cộng đồng – vẫn là gợi ý quý báu cho các kiến trúc sư và nhà quy hoạch hôm nay.
---
Chuyên trang được thực hiện bởi ban biên tập Notesbook tổng hợp về cuộc đời và sự nghiệp của kiến trúc sư Ricardo Bofill, nội dụng có đề cập tới một số công trình nổi bật của ông dưới sự cho phép của Ricardo Bofill Taller de Arquitectura, trong nhiều bài viết có sử dụng tư liệu tham khảo của một số chuyên gia và nhà quan sát. Ảnh tư liệu chính sử dụng được lấy từ website của RBTA. Thực hiện bởi Anh Nguyên cùng các cộng sự
