Các kiến trúc sư nên ủng hộ chiến dịch bảo vệ loài chim đang bị đe dọa bằng cách lắp đặt gạch tổ cho chim yến (swift bricks) trong tất cả các ngôi nhà mới ở Vương quốc Anh.
Hannah Bourne-Taylor
Chim yến (swift) là loài chim nhỏ, màu đen, có hình dáng lưỡi liềm và nặng chỉ như một thanh KitKat. Chúng có thể bay với tốc độ gần 112 km/h, là cảm hứng cho thiết kế máy bay chiến đấu. Chúng dành nhiều thời gian bay hơn bất kỳ loài chim nào khác trên Trái đất: con trưởng thành bay suốt chín tháng mỗi năm đến các khu rừng mưa ở lưu vực Congo, trong khi chim non bay liên tục trong ba năm đầu đời. Thật không thể tin nổi!
Thói quen xây dựng hiện nay đang gây tai họa cho loài chim này
Mỗi khi trở về, chúng chọn Anh Quốc làm nhà – làm tổ trong các khe hở tường hoặc mái nhà, đặc biệt dưới mái hiên. Là một trong những bộ chim cổ xưa nhất (có từ 45–50 triệu năm trước), chúng đã thích nghi để làm tổ trong các công trình nhân tạo từ thế kỷ 17, sau khi rừng nguyên sinh bị chặt phá.
Một nhóm lớn các loài chim – gọi chung là “chim làm tổ trong hốc” – phụ thuộc một phần hoặc hoàn toàn vào các khoảng trống trong công trình để sinh sản. Đối với chim yến, sự phụ thuộc đó là tuyệt đối. Chúng gắn bó với tổ suốt đời, mỗi cặp chim trưởng thành quay lại đúng vị trí tổ cũ mỗi tháng 5 – năm này qua năm khác, có thể kéo dài đến 20 năm. Nhưng hiện nay, việc xây dựng hiện đại đang tàn phá môi trường sinh sống của chim yến và các loài làm tổ trong hốc khác. Sau hành trình gian nan về tổ, nhiều con bị chặn lối vào, chết vì gãy cổ hoặc gãy cánh khi cố gắng chui vào tổ cũ, hoặc không tìm được tổ mới.
Các chi tiết như viền mái, mái hiên ngăn không cho chim xây tổ bằng bùn (như loài én nhà). Việc lợp lại mái cũng gây thiệt hại lớn – nhiều tổ chim bị phá hủy vì giàn giáo và sửa nhà đúng vào mùa sinh sản, dù điều này là vi phạm luật bảo vệ động vật hoang dã.
Theo Tổ chức Động vật học Anh (BTO), từ năm 1995 đến 2020, số lượng chim yến làm tổ đã giảm 60%, chỉ còn khoảng 59.000 cặp. Đến năm 2024, con số này giảm xuống dưới 45.000, và hiện tại có thể dưới 40.000 cặp. So sánh, ở Anh có hơn 5 triệu con sáo và khoảng 500.000 con nhím. Với chỉ một lứa mỗi năm, trung bình 2,5 chim non, chim yến không phải là loài có thể “phục hồi nhanh”.
Cơ hội lớn cho kiến trúc sư hành động
Bốn loài chim nằm trong danh sách đỏ và đang suy giảm nhanh chóng vì mất nơi làm tổ: chim sẻ nhà, sáo đá, én nhà và chim yến. Nhưng tổ của nhóm chim này lại không được luật pháp bảo vệ ngoài mùa sinh sản. Các công trình hiện đại không còn khe hở cho chim làm tổ – trừ khi có gạch tổ chuyên dụng (swift bricks). Đây là loại gạch rỗng, giá khoảng £34, dễ lắp đặt, không cần chuyên môn, và bền vững, không cần bảo trì.
Vì thế, Hannah Bourne-Taylor đã phát động chiến dịch “Swift Brick” từ năm 2022, kêu gọi chính phủ bắt buộc lắp gạch tổ. Giờ Hannah đã kêu gọi cả giới kiến trúc sư cùng tham gia.
Trong khi chính phủ Anh vừa công bố sẽ chi hết 13,2 tỷ bảng cho cách nhiệt nhà, họ lại từ chối yêu cầu bắt buộc dùng gạch tổ. Trong thực tế, 61% ngân sách chương trình cách nhiệt quốc gia sẽ dùng cho cách nhiệt tường – yếu tố gây suy giảm nơi làm tổ của chim.
Kiến trúc sư hoàn toàn có thể thay đổi tình hình: nếu họ thiết kế nhà mới với sẵn gạch tổ hoặc chừa lỗ trên mái hiên, vách ngoài? Khi các ngôi nhà hiện tại được cách nhiệt, có thể tích hợp luôn chỗ làm tổ hoặc bù đắp bằng cách khác? Gạch tổ có thể tùy biến theo yêu cầu thẩm mỹ, còn nếu không dùng gạch, có thể thay bằng hộp gỗ ngoài trời. Có tới tám loài sử dụng gạch và hộp tổ: chim yến, sáo đá, sẻ nhà, én nhà, chích chòe xanh, gõ kiến, chích chòe lớn và chích chòe lửa.
Chúng ta hoàn toàn có thể giúp đỡ những “người hàng xóm kỳ vĩ” này bằng cách tích hợp chỗ ở của chúng vào thiết kế công trình – vì nhà của chúng cũng là nhà của chúng ta. Nếu không bảo vệ các hốc làm tổ, loài chim này sẽ không còn tương lai tại Anh. Chúng là một phần thiên nhiên dễ tiếp cận nhất với con người – và không thể thay thế. Chúng ta đang nói về một loài chim biểu tượng, 50 triệu năm tuổi, chỉ cần một viên gạch có lỗ.
Hannah Bourne-Taylor
Tổng hợp & Biên tập
Anh Nguyên
