Kenya Hara & “High Resolution Tour” – Cách nhìn mới về du lịch và bản sắc địa phương

Kenya Hara, giám đốc nghệ thuật của MUJI, là một trong những người đã góp phần định hình nên chủ nghĩa tối giản đương đại của Nhật Bản. Trong dự án High Resolution Tour, nhà thiết kế kiêm chủ nhiệm dự án chuyển hướng quan tâm sang lĩnh vực du lịch, như một cách để nhìn lại di sản và tương lai của đất nước mình.

Dự án mang đậm dấu ấn cá nhân, dẫn dắt người xem đi qua nhiều địa điểm khắp Nhật Bản – từ không gian đương đại tiên tiến đến các di tích cổ – với mục tiêu tái định nghĩa cách chúng ta đi du lịch, và tôn vinh các giá trị địa phương.

PV: Vì sao ông quyết định tự mình thực hiện toàn bộ nội dung cho High Resolution Tour, từ hình ảnh đến bài viết?

Kenya Hara: Tôi bắt đầu cảm nhận rằng du lịch sẽ trở thành một trong những ngành công nghiệp quan trọng nhất thế kỷ 21, nhưng đó mới chỉ là khởi đầu. Từ “toàn cầu” chủ yếu là một khái niệm về kinh tế. Con người, hàng hóa và tiền bạc sẽ lưu chuyển nhanh hơn trên toàn thế giới. Tuy nhiên, không tồn tại cái gọi là “văn hóa toàn cầu”. Bản chất của văn hóa luôn tồn tại ở cấp độ địa phương. Ví dụ như: sushi, ớt Ý và cà ri không thể trộn lại để tạo ra một “vị toàn cầu”.

Thế giới càng trở nên toàn cầu hóa, con người càng nhạy cảm hơn với giá trị bản địa. “Toàn cầu” và “địa phương” không còn là hai mặt đối lập, mà đang kết hợp để tạo ra một khái niệm mới. Với suy nghĩ này, tôi nhận ra mình cần hiểu rõ hơn về thiên nhiên, văn hóa và vẻ đẹp của chính quê hương mình.

Tôi muốn mở rộng tư duy thiết kế sang các yếu tố phức hợp như kiến trúc, không gian, ẩm thực, thủ công, suối nước nóng – tức là toàn bộ trải nghiệm tổng thể của một khách sạn. Tôi gọi phương pháp này là “Teiku-hiko” – tức là bay thấp, để nhìn mặt đất rõ hơn – một kiểu thức nghiên cứu và truyền tải thông điệp đến các đối tác tương lai có cùng lý tưởng.

PV: Ông chọn những địa điểm rất đa dạng – từ vườn cổ (Koraku-en), không gian đương đại (Đài quan sát Enoura) đến nơi tái sử dụng (LOG). Vì sao không tập trung vào một kiểu không gian cụ thể?

K.H.: Tôi chọn địa điểm dựa vào câu hỏi: “Tôi có tự hào khi giới thiệu nơi này không?” Dù là cổ đại, trung cổ, hiện đại hay đương đại, tôi đều chọn những nơi mà tôi muốn giới thiệu cho người nước ngoài khi họ đến Nhật. Hầu hết là nơi tôi từng đến, thậm chí có nơi từng ghé qua vài chục năm trước. Nếu cảm thấy cần tìm hiểu sâu hơn, tôi sẽ quay lại.

Tôi chú trọng những nơi có cảnh quan và khí hậu đặc trưng, nơi có hoạt động con người được tích tụ qua thời gian, thể hiện những giá trị không thay đổi, đã được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Tôi cũng tìm kiếm các không gian đương đại có ý tưởng đổi mới. Nhưng điểm quan trọng không nằm ở việc nó mới hay “hot”, mà là nó có tính độc đáo và chân thật hay không.

PV: Dự án mang tên “Teiku-hiko” – nghĩa là bay ở độ cao thấp để nhìn rõ mặt đất. Ông có thể giải thích thêm khái niệm này trong nghệ thuật Nhật Bản

K.H.: “Teiku-hiko” nghĩa là “bay thấp”, nhưng không phải trong điều kiện xấu. Ý tôi là: khi bay thấp bằng máy bay cánh quạt nhỏ ở độ cao khoảng 1.000 mét, bạn sẽ nhìn thấy bề mặt địa hình rõ ràng đến kinh ngạc. Nhật Bản có địa hình đa dạng, rất thích hợp cho kiểu bay này.

Tôi chọn cái tên này để truyền tải ý tưởng: bay thấp để quan sát đất nước mình một cách rõ nét và chi tiết hơn. Tên tiếng Anh của dự án là High Resolution Tour – tức là “chuyến du hành độ phân giải cao” – nhằm thể hiện rằng đây không chỉ là du lịch đơn thuần, mà là một trải nghiệm văn hóa sâu sắc, mới mẻ.

PV: Ông từng nói rằng sau khi đi nhiều nước, ông nhìn Nhật Bản với con mắt khác. Điều gì khiến góc nhìn của ông thay đổi?

K.H.: Tôi từng không muốn bị gọi là “nhà thiết kế Nhật Bản”. Tôi muốn hoạt động trên quy mô toàn cầu, nên cố tránh dùng các biểu tượng truyền thống Nhật trong thiết kế của mình. Nhưng càng làm việc ở nước ngoài, tôi càng nhận ra sự khác biệt của Nhật. Khi đảm nhận vai trò thiết kế cho MUJI, tôi phải suy nghĩ rất sâu về triết lý thương hiệu: giản dị nhưng đầy tự hào, tối giản nhưng không rẻ tiền.

Lúc đó, tôi nhận ra chủ nghĩa tối giản của Nhật khác về bản chất so với sự đơn giản của phương Tây. Đồng thời, tôi cảm nhận nguyên lý ấy đang vận hành sâu trong trực giác của mình. Nhật Bản – nằm ở rìa phía Đông lục địa Á-Âu – từ xưa đã hấp thu ảnh hưởng văn hóa từ nhiều nơi. Vì vậy, hệ giá trị và cái đẹp ở đây được hình thành từ một nền tảng khác biệt so với cả phương Tây và Trung Quốc.

Thay vì “bán” sự khác biệt đó, tôi nghĩ chúng ta nên góp phần làm phong phú thêm sự đa dạng văn hóa của thế giới. Giờ đây, tôi muốn đào sâu hơn vào chính nước Nhật – và điều đó, với tôi, cũng là một trải nghiệm mới mẻ.

PV: Ông gọi đây là “một kiểu du lịch mới”. Ông hình dung loại hình du lịch này sẽ như thế nào?

K.H.: Đó không phải là chuyến đi chỉ để lặp lại thông tin từ sách hướng dẫn, hay đơn giản là ăn tại nhà hàng 5 sao rồi chụp hình khách sạn sang trọng. Đó là kiểu du lịch khiến bạn bừng tỉnh và tự hỏi: ‘Sao mình chưa từng biết vùng đất này lại có nền văn hóa như vậy?’

Ví dụ như đạp xe xuyên bán đảo Mã Lai, hay đi bộ trên đường hành hương Kumano Kodo ở Nhật – bạn cần chuẩn bị kỹ và hiểu văn hóa địa phương. Nhiều du khách nước ngoài đi Kumano Kodo còn hiểu rõ lịch sử tuyến đường hơn cả người dân bản địa. Nhưng vẫn luôn có những thông tin không thể tìm thấy trên mạng hay trong sách. Tôi nghĩ cảm giác bất ngờ vì chưa từng biết đến điều gì đó còn quý giá hơn việc xác nhận lại những điều mình đã biết.

Trong một thế giới đầy ắp cảm giác “đã thấy rồi”, điều quan trọng là vẫn còn khả năng gặp gỡ cái mới, những vẻ đẹp và nền văn hóa chưa từng trải qua. Càng đi sâu vào nước Nhật – dù là quê hương tôi – nó lại càng trở thành một miền đất chưa được khám phá.

PV: Sau đại dịch COVID-19, ông nghĩ cách con người đi du lịch sẽ thay đổi thế nào?

K.H.: Du lịch chỉ thật sự vui khi thế giới đang hòa bình. Khi mất cân bằng – về kinh tế, công nghệ giữa các nước; hay giữa người giàu và người nghèo – du lịch bị chững lại. Chúng ta chỉ có thể cầu mong điều đó không xảy ra. Dù sớm hay muộn nhân loại cũng sẽ vượt qua đại dịch, nhưng tôi lo nhất là hậu quả ở những nơi như châu Phi, Ấn Độ hay Iran, nơi điều kiện vệ sinh còn thiếu, dữ liệu y tế không rõ ràng.

Thế giới phát triển, trong đó có Nhật và phương Tây, đang dần mất vai trò hỗ trợ các nước đang phát triển. Một cách trớ trêu, Trung Quốc lại đang vươn lên trong vai trò này. Tôi không mong thế giới bị chi phối bởi một siêu cường, mà mong chúng ta nhìn lại tầm quan trọng của sự hợp tác để cùng tạo ra một thế giới biết tôn trọng văn hóa của nhau.

Trong bối cảnh đó, du lịch trong tương lai có thể trở thành một cách giúp thế giới vượt qua chủ nghĩa dân tộc – bằng sự thấu hiểu lẫn nhau qua trải nghiệm.

---