Trong bối cảnh kiến trúc đương đại ngày càng chú trọng đến việc hòa quyện lịch sử với không gian công cộng, dự án “Rails of Memory” (Les Rails de la Mémoire) nổi lên như một tác phẩm đầy cảm xúc và ý nghĩa. Được hoàn thành vào năm 2025 tại Lyon, Pháp, đài tưởng niệm này không chỉ tôn vinh ký ức mà còn khéo léo sử dụng ngôn ngữ kiến trúc để khơi gợi sự suy tư về những bi kịch của nhân loại. Dự án được thực hiện bởi Blaising Borchardt Studio, đánh dấu bước tiến quan trọng trong thiết kế kết hợp tính biểu tượng và thực tiễn.
“Rails of Memory” được đặt trong bức tranh lịch sử đen tối của Thế Chiến II tại Pháp. Từ năm 1940 đến 1944, dưới thời kỳ chiếm đóng của Đức Quốc xã và sự hợp tác của chính quyền Vichy, Lyon trở thành một trung tâm quan trọng trong mạng lưới trục xuất. Ga Perrache nằm cách đài tưởng niệm chỉ khoảng 100 mét, từng là điểm xuất phát của hàng ngàn chuyến tàu chở nạn nhân, chủ yếu là người Do Thái, tù nhân chính trị và các nhóm thiểu số khác, đến các trại tập trung và hủy diệt ở Đông Âu, nổi bật là Auschwitz. Đây là một phần của kế hoạch diệt chủng mang tên “Giải Pháp Cuối Cùng” (Final Solution) của Đức Quốc xã, dẫn đến cái chết của hàng triệu người.
Tại Lyon, các cuộc bắt giữ do cảnh sát Vichy và lực lượng Đức thực hiện đã khiến hàng nghìn cư dân bị trục xuất, biến thành phố này thành biểu tượng của nỗi đau và sự kháng cự. Đài tưởng niệm không chỉ ghi nhận sự kiện mà còn tôn vinh ký ức của những nạn nhân, nhắc nhở thế hệ sau về hậu quả của chủ nghĩa phân biệt đối xử và bạo lực.
Ý niệm cốt lõi của “Rails of Memory” nằm ở việc sử dụng đường sắt như một ẩn dụ mạnh mẽ cho sự trục xuất và hành trình đau thương. Các kiến trúc sư Quentin Blaising và Alicia Borchardt đã lấy cảm hứng từ chính lịch sử địa phương, biến những vật liệu quen thuộc của hệ thống đường sắt như ray sắt, tà vẹt gỗ và đá dằn thành biểu tượng cho nỗi đau tập thể. Ý tưởng đơn giản nhưng đầy sức mạnh này nhằm tái tạo một phần của quá khứ, biến không gian tưởng niệm thành cầu nối giữa lịch sử và hiện tại.
Chiều dài tuyến tính của các thanh ray chính xác 1.173 mét đại diện cho một phần nghìn khoảng cách thực tế từ Lyon đến Auschwitz (1.173 kilômét), tượng trưng cho hành trình định mệnh mà hàng ngàn nạn nhân đã phải trải qua. Ý niệm này không chỉ gợi lên sự xa xôi địa lý mà còn nhấn mạnh khoảng cách thời gian, mời gọi người xem suy tư về cách ký ức có thể được “kéo dài” qua các thế hệ.
Quentin Blaising
Về mặt kiến trúc, dự án áp dụng giải pháp tối giản nhưng tinh tế, tập trung vào việc tái sử dụng vật liệu để tạo nên một cấu trúc tuyến tính, gợi hình ảnh đường ray bị uốn cong và xếp chồng. Các thanh ray sắt được sắp xếp theo hình thức đan xen, tạo thành một bức tường dài, nơi khắc tên nạn nhân và các chi tiết lịch sử. Tà vẹt gỗ và đá dằn được tích hợp vào nền móng, mang lại cảm giác chân thực như một đoạn đường sắt bị “bứng gốc” khỏi quá khứ. Không gian mở, nằm trong công viên xanh gần ga Perrache, cho phép tích hợp hài hòa với môi trường đô thị, khuyến khích tương tác công cộng mà không lấn át cảnh quan xung quanh. Các băng ghế được trang bị mã QR cung cấp thông tin về hiệp hội và mục đích của nơi này, tạo thêm chiều sâu giáo dục. Các yếu tố như hoa tươi và tượng đài gần đó càng tăng cường sự kết nối cảm xúc.
Tinh thần của “Rails of Memory” hướng tới việc biến tưởng niệm thành hành động sống động, mời gọi du khách không chỉ quan sát mà còn “cảm nhận, chạm vào và tưởng nhớ”. Dự án không dừng lại ở việc ghi nhận quá khứ mà còn thúc đẩy giáo dục, chống lại sự lãng quên và chủ nghĩa cực đoan đương đại. Bằng cách tạo ra một kết nối hữu hình – qua vật liệu thực tế và biểu tượng – Blaising Borchardt Studio đã biến đài tưởng niệm thành không gian suy tư, nơi cá nhân có thể kết nối với lịch sử tập thể. Trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với các xung đột mới, dự án này nhắc nhở rằng kiến trúc có thể là công cụ mạnh mẽ để nuôi dưỡng lòng nhân ái và sự cảnh tỉnh.
Blaising Borchardt Studio (BBS) là một studio kiến trúc và thiết kế được thành lập năm 2023 bởi hai kiến trúc sư tài năng: Quentin Blaising và Alicia Borchardt. Với trụ sở tại Paris, studio tập trung vào việc tạo ra các không gian mang tính nhân văn cao, kết hợp giữa kiến trúc hiện đại, nội thất tinh tế và các yếu tố văn hóa – lịch sử.
Triết lý thiết kế của họ nhấn mạnh sự cân bằng giữa hình thức và nội dung, thường lấy cảm hứng từ bối cảnh địa phương để tạo ra những tác phẩm không chỉ thẩm mỹ mà còn gợi mở đối thoại xã hội. BBS đã nhanh chóng khẳng định vị thế qua các dự án đa dạng, từ không gian công cộng đến nội thất, với trọng tâm là tính bền vững và tính biểu tượng.
Nổi bật nhất là việc họ thắng cuộc thi quốc tế năm 2023 cho “Rails of Memory”, chứng tỏ khả năng xử lý các chủ đề nhạy cảm như Holocaust một cách tinh tế và sáng tạo. Các dự án khác của studio bao gồm điểm dừng chân “L’Escale” cho du lịch sinh thái tại Tréauville, Normandie, và các công trình nội thất nhấn mạnh sự tái sử dụng vật liệu.
Xem thêm phương án thiết kế của Blaising Borchardt Studio
Tổng hợp & Biên tập
Anh Nguyên
Ảnh
François Baudry
