Đồng cỏ than bùn là bể chứa carbon trên cạn hiệu quả nhất trên Trái Đất. Trong cuộc phỏng vấn này, nhà thiết kế Henriëtte Waal, nổi tiếng với vai trò đồng sáng lập phòng thí nghiệm thiết kế sinh học Atelier Luma, chia sẻ các giải pháp bảo tồn cảnh quan đầm lầy này, từ sản phẩm sinh học đến việc tái sử dụng nhà nông trại. Dự án mới nhất của cô, Veenweide Atelier, tập trung phát triển chiến lược cho tương lai của đồng cỏ than bùn ở Friesland, Hà Lan.
TẦM QUAN TRỌNG CỦA THAN BÙN
Hình thành từ thực vật phân hủy một phần, than bùn chỉ chiếm 3% diện tích đất trên Trái Đất nhưng lưu trữ gần một phần ba tổng lượng carbon trong đất, gấp đôi lượng carbon trong tất cả các khu rừng. “Than bùn lưu trữ carbon nhiều gấp 50 lần so với rừng (trên mỗi m2) và gấp 500 lần so với đại dương, nó thực sự quan trọng cho sức khỏe của Trái Đất.” – Waal chia sẻ. Tuy nhiên, mỗi năm, châu Âu khai thác 18 triệu tấn than bùn, chủ yếu cho sản xuất năng lượng và làm vườn, trong khi nhiều khu vực than bùn bị khô cạn do canh tác nông nghiệp và chăn nuôi bò sữa chuyên sâu.
Veenweide Atelier (Xưởng đồng cỏ than bùn) hợp tác với các nhà khoa học, nông dân và nhà thiết kế để khôi phục vùng than bùn Friesland, diện tích 90.000 ha, lớn nhất Hà Lan. “Vấn đề là chúng ta thiết kế cùng với cảnh quan này, cần tìm cách sống mới và nuôi dưỡng sự sống không phải con người tại đây.” – theo Waal.
Các phát hiện ban đầu được giới thiệu trong triển lãm Veenweide Atelier: Thiết kế cho Đầm lầy Ngập nước tại Bảo tàng Fries ở Leeuwarden đến ngày 26/10/2025.
SẢN PHẨM SINH HỌC TỪ HỆ SINH THÁI ĐẦM LẦY
Xưởng Veenweide phát triển các sản phẩm vật liệu sinh học hỗ trợ khôi phục hệ sinh thái đầm lầy mà không gây hại. Nhà thiết kế địa phương Tjeerd Veenhoven tạo ra một loại vật liệu tấm từ cây sậy đầm lầy (còn gọi là cây hương bồ), có thể dùng trong xây dựng. Nhà thiết kế Friso Wiersma, từng làm việc tại IKEA, đã phát triển một bộ sưu tập nội thất từ vật liệu này, hợp tác với nhà sản xuất SAM Panels và doanh nghiệp xã hội Empatec. Vật liệu được phủ một lớp giấy làm từ sợi phế liệu từ nhà máy De Schoolmeester ở Westzaan.
“Để sản phẩm hấp dẫn trên thị trường, nó cần được mong muốn, vì thế, chúng tôi chọn tông màu dịu và các cạnh bo tròn.” – Waal cho hay.
Hợp tác với Faber Futures do Natsai Audrey Chieza dẫn dắt, Veenweide Atelier sử dụng vi khuẩn từ đất than bùn để tạo thuốc nhuộm dệt. Các thuốc nhuộm này được áp dụng lên vải lanh trồng tại Fryslân, tạo ra các mẫu in độc đáo và đầy màu sắc. Quy trình sử dụng đất từ một trang trại bò sữa ở đồng cỏ than bùn Friesland, với nhiệt thải từ quá trình sản xuất của trang trại cung cấp năng lượng cho quá trình lên men. “Chúng tôi cố gắng làm những điều hợp lý cho cả ngành công nghiệp và nông dân. Đây là ứng dụng cấp tiến của công nghệ hiện có, một giải pháp táo bạo nhưng được thử nghiệm trong thực tế.” – Waal chia sẻ.
TÁI SỬ DỤNG NHÀ NÔNG TRẠI
Hợp tác với Ooze Architects và hiệp hội cảnh quan It Fryske Gea, xưởng đề xuất ba cách tái sử dụng một ngôi nhà nông trại (farmhouse) cũ gồm giữ nguyên làm trang trại với nông nghiệp tái sinh, biến chúng thành trung tâm cộng đồng, hoặc sử dụng để giáo dục công chúng về chuyển đổi đồng cỏ than bùn. Các đề xuất này nhằm mang lại giá trị mới cho các cấu trúc hiện có trong bối cảnh cảnh quan thay đổi.
Theo Waal, thách thức lớn nhất là khiến mọi người hiểu tầm quan trọng của việc bảo tồn than bùn.
“Mọi người nhận thức được tầm quan trọng của rừng Amazon và đại dương, nhưng họ không có cảm xúc với than bùn, lý do là tác động của than bùn đối với biến đổi khí hậu và đa dạng sinh học không dễ thấy. Tất cả diễn ra dưới chân bạn. Nó hôi và lầy lội, và dù rất giàu loài, các loài này nhỏ bé hoặc vô hình. Ngoài ra, than bùn gắn liền với lịch sử nghèo đói và sốt rét, ảnh hưởng đến cảm xúc của con người về cảnh quan này.”
TÁC ĐỘNG XÃ HỘI VÀ LỜI KÊU GỌI HÀNH ĐỘNG
Waal khởi động Veenweide Atelier hơn một năm trước sau lời mời từ Arcadia, một tổ chức văn hóa xuất phát từ sự kiện Leeuwarden Fryslân là Thủ đô Văn hóa châu Âu năm 2018. Là đồng sáng lập Atelier Luma, cô từng giám sát phát triển vật liệu sinh học từ muối kết tinh, sợi hướng dương và tảo, được sử dụng để xây dựng không gian làm việc tiên phong Le Magasin Électrique.
Dự án Veenweide Atelier áp dụng tư duy này vào cảnh quan Friesland, tận dụng kinh nghiệm trước đây của Waal tại các vùng đất ngập nước quanh Địa Trung Hải. Cô hy vọng dự án sẽ truyền tải giá trị của than bùn trên toàn Hà Lan và thế giới, gây áp lực lên các chính phủ để chấm dứt việc khai thác có hại.
Mặc dù việc khai thác than bùn đã bị loại bỏ ở Hà Lan, siêu thị lớn nhất nước này, Albert Heijn, vẫn sử dụng than bùn nhập khẩu để trồng trái cây và rau quả. “Cộng đồng sống ở vùng đất than bùn cảm thấy tự ti; họ chịu gánh nặng của tác động biến đổi khí hậu, chúng tôi muốn mọi người nhận ra rằng mỗi loại rau hay trái cây họ mua ở siêu thị cũng góp phần phá hủy than bùn…”, cô nhấn mạnh, dẫn nghiên cứu từ nhóm hoạt động Re-Peat. “Điều đó thúc đẩy tôi mang đến một câu chuyện hy vọng. Có một nhu cầu thực sự cho sự đổi mới.”
Ảnh & Phim
Veenweide Atelier
Triển lãm Veenweide Atelier
24 tháng 5 đến ngày 26 tháng 10 năm 2025
Bảo tàng Fries ở Leeuwarden, Hà Lan
Tổng hợp & Biên tập
Anh Nguyên
Nguồn
Dezeen
