Từ đình làng Mông Phụ có 6 con đường toả đi 6 hướng để đến 9 làng khác nhau. Đường Lâm được hình thành bởi 9 làng, trong đó 5 làng là: Mông Phụ, Đông Sàng, Cam Thịnh, Đoài Giáp và Cam Lâm liền kề nhau, còn hai làng tách biệt là Phụ Khang và Văn Miếu. Các làng này gắn kết với nhau thành một thể thống nhất với phong tục, tập quán, và tín ngưỡng hàng ngàn năm nay không hề thay đổi.
Theo thống kê ba làng Mông Phụ, Đông Sàng, Cam Thịnh có đến 800 ngôi nhà cổ truyền thống, được xây dựng chủ yếu bằng đá ong. Có những ngôi nhà được xây dựng từ những năm 1649, 1703, 1850… Cột trụ và trần nhà thường được làm bằng gỗ xoan, ba gian giữa ngôi nhà được đặt bàn thờ cúng ông bà tổ tiên, có những ngôi nhà niên đại hơn trăm năm. Các ngôi nhà ở đây được làm theo kết cấu chữ Nhất, chữ Nhị, chữ Đinh và chữ Môn.
Qua cổng làng lại đến các cổng thôn, qua cổng thôn lại vào đến cổng nhà. Hệ thống cổng làng, cổng thôn và cổng nhà cũng được xây bằng gạch ong, một đặc trưng khác biệt của Đường Lâm.
Trung tâm xã là đình Mông Phụ, ngôi đình được xây dựng theo kiểu chữ ‘Công’ (chữ Hán: 工), gồm nghi môn, sân đình, tả-hữu mạc và đại đình. Ngoài ra, ở bên ngoài đình (phía tay phải từ đình nhìn ra) có nhà xích hậu. Đây là nơi tiếp khách, và là nơi chuẩn bị lễ trước khi vào đình.
Nhà cổ ở Đường Lâm đều có kiểu “nội tự- ngoại khách”, sân nhà thấp hơn mặt đường. Mỗi khi trời mưa, nước tụ về sân nhà rồi mới thoát ra cống, nhằm sinh tài lộc cho chủ nhân theo triết lý “tụ thủy sinh tài” của người xưa. Làng Đường Lâm có các ngõ khá rộng, chạy ngoằn nghèo, uốn lượn và thường được lát gạch ở phần giữa. Dọc 2 bên đường là tường hậu của các nhà dân xây bằng đá ong hay gạch mộc.
Ảnh
Triệu Chiến
Địa điểm
Thị xã Sơn Tây, Hà Nội
