Wolfgang Volz

Wolfgang Volz là nhiếp ảnh gia gắn kết với bộ đôi cố nghệ sĩ Christo và Jeanne-Claude trong suốt 50 năm kể từ 1972 tới nay, được nhà sử học nghệ thuật Werner Spiess ví như “đôi mắt của Christo và Jeanne-Claude”. Từ những ngày tháng theo học nhiếp ảnh tại trường đại học Nghệ thuật Folkwang, cậu sinh viên Wolfgang đã rất ấn tượng khi chiêm ngưỡng tác phẩm 5.600 Cubimeter Package (tạm dịch: Tháp phồng 5.600 mét khối) của cặp đôi nghệ sĩ tại Documenta (Kassel, Đức) năm 1969. Mùa xuân năm 1971, Wolfgang tham dự sự kiện triển lãm của Christo đang diễn ra lúc bấy giờ tại bảo tàng Haus Lange (Krefeld, Đức) do đây là địa điểm gần với ông nhất. Ông đã có dịp gặp và trao đổi trực tiếp với cố nghệ sĩ về các ý tưởng của họ xoay quanh nhiếp ảnh và làm sách cùng nhau. Vài tháng sau, Christo bất ngờ gọi điện và hỏi: “Bạn có muốn làm việc cùng chúng tôi không?”.

Kể từ đó Wolfgang Volz trở thành một thành viên cùng đồng hành trong công việc của hai cái tên không còn xa lạ của làng nghệ thuật thế giới. Wolfgang luôn cảm thấy mình cần có trách nhiệm với nghề và cố gắng hết sức.

Nhiếp ảnh là cách ông thể hiện tinh thần nghệ sĩ và còn là công cụ lưu giữ tư liệu qua từng mốc thời gian. Dự án đầu tiên ông tham gia ngay sau khi hợp tác với Christo và Jeanne-Claude là The Valley Curtain (Bức màn thung lũng) ở Colorado, Mỹ; đây là một tác phẩm nghệ thuật môi trường mà ở đó một bức màn khổ đại màu cam được căng giữa hai khe núi. Mất 28 tháng để chuẩn bị việc xây dựng và đầu tư, dự án này chỉ tồn tại vỏn vẹn trong vòng 28 giờ do điều kiện thời tiết xấu. Tấm màn lớn màu cam đậm bị gió xé toạc, tác phẩm coi như kết thúc thời gian trưng bày. Đây có lẽ là lúc ông nhận ra việc lưu giữ lại những dấu mốc tồn tại trong khoảnh khắc là việc cần thiết và rất quan trọng. Sự thỏa mãn và thích thú của Christo tại thời điểm đó như làm sâu đậm hơn suy nghĩ trong ông về việc tư liệu hoá những hình ảnh có ý nghĩa biểu trưng, đó chính là sự tiếp nối và truyền tải cho những thế hệ sau này về điều mà các thế hệ trước đã làm để học hỏi, để dõi theo. Ông là nhiếp ảnh gia duy nhất chụp lại và sở hữu những thước ảnh của dự án này.

Với ông, nhiếp ảnh không chỉ là việc tư liệu hóa mà còn là cách ông thể hiện góc nhìn nghệ sĩ. Nghệ thuật nhiếp ảnh của Wolfgang Volz bao gồm nhiều mảng màu từ đời sống, tự nhiên, con người cho đến các sắc thái của thời gian. Ông chia sẻ: “Tôi luôn cố gắng nhìn mọi thứ như thể đó là lần đầu tiên tôi nhìn thấy, tôi luôn nhất quán với góc nhìn này sau nhiều năm chụp ảnh. Điều đó không dễ vì ai cũng quen với môi trường xung quanh mình, suy nghĩ và phản ứng với những gì mình thấy. Phim ảnh, truyền hình, quảng cáo hay các trải nghiệm hình ảnh do phương tiện truyền thông áp đặt sẽ ảnh hưởng đến góc nhìn của chúng ta. Khi chụp ảnh, bạn phải xóa tất cả và nhìn mọi thứ bằng nhãn quan mới. Tôi đã luôn cố gắng kiên định để chụp được những bức ảnh của mình. Mỗi tấm hình đều có một tiếng nói và chất cảm riêng”.

Wolfgang Volz là một trong những nhiếp ảnh gia tiên phong chụp ảnh cảnh quan thế giới song song với đó là nhiếp ảnh đời sống. Trong những năm hành nghề, ông di chuyển nhiều từ thành thị tới nông thôn, đồng bằng tới sa mạc, nơi xa xôi hoang dã nguyên sơ hay kể cả chốn xô bồ đông người qua lại. Với một nhiếp ảnh gia, việc bắt được những cung bậc cảm xúc hay những chất liệu mang tính thời điểm là điều ai cũng cố gắng truyền tải qua tác phẩm của mình. Bên cạnh nước ảnh màu Wolfgang cũng sử dụng màu ảnh đen trắng, mỗi cách thể hiện đem đến một hiệu ứng khác nhau. Bức ảnh chụp thác

Niagara (Mỹ) vào năm 1987 của ông phác họa được sự hùng vĩ, mạnh mẽ của mẹ thiên nhiên. Dòng nước thác chảy xiết, cứng cáp nhưng có phần mềm mại với màn bụi nước duyên dáng và uyển chuyển. Một ví dụ khác, có thể nói tới bức ảnh thể hiện tinh thần của con người tại Hyde Park (Anh) năm 1970 trong một buổi hòa nhạc công cộng, nước màu đen trắng lột tả sự náo nức, vẻ tò mò của đám đông một cách chân thực.

Ở tuổi 75, Wolfgang Volz vẫn dành phần lớn thời gian cho công việc và các dự án còn dang dở. Khi cuộc phỏng vấn bắt đầu, Wolfgang kể rằng mình đang ở Stockholm để sắp xếp lại xưởng làm việc nơi ông sẽ lưu trữ bộ tư liệu khổng lồ lên tới cả triệu tấm ảnh. Với ông, làm nhiếp ảnh chính là công việc làm tư liệu và hơn nữa, đó là cách ông thể hiện tinh thần nghệ sĩ của mình. “Tôi luôn nhìn nhận bản thân với cương vị là một nhiếp ảnh gia. Việc chụp ảnh nhằm lưu giữ thứ tôi nhìn thấy tại thời điểm đó, mặt khác, ảnh là cách tôi giới thiệu cho mọi người cảm xúc của một nghệ sĩ như thế nào. Tôi biết những điều này mang tính cá nhân và chủ quan, nhưng đây là ý tưởng để tôi có thể cân bằng được tính tài liệu với cảm xúc của mình được bộc lộ qua các bức ảnh. Những điều tôi đã, đang và sẽ làm cũng chỉ để cho thế hệ sau được thừa hưởng lại những giá trị, cảm xúc đã đi qua.” Vừa nói, ông cho tôi xem cuốn sách về quá trình bọc vải công trình Khải Hoàn Môn (Pháp) thực hiện sau khi Christo và Jeanne-Claude qua đời, các bức ảnh thể hiện rõ nét các công đoạn thực hiện dù nhỏ nhất cho thấy sự kỹ lưỡng của ông trong việc tư liệu hóa hình ảnh và tâm huyết ông đặt vào trong công việc của mình.

Không chỉ dừng lại ở câu chuyện chụp hình, ông còn tham gia và đóng góp nhiều trong quá trình xây dựng ý tưởng cũng như lắp đặt các tác phẩm cùng cặp đôi cố nghệ sĩ Christo và Jeanne-Claude trên cương vị kỹ sư chất liệu, quản lý dự án, giám đốc dự án… Wolfgang chia sẻ: “Christo và Jeanne-Claude nhìn nhận tôi như một người đồng nghiệp trong quá trình làm việc. Tôi là nhiếp ảnh gia của họ, hơn nữa còn đồng hành nhiều năm nên dần dà họ tiếp nhận nhiều hơn ý kiến của tôi trong quá trình xây dựng ý tưởng cũng như thực hiện tác phẩm. Tất nhiên, có lúc chúng tôi không đồng quan điểm nhưng tôi cảm thấy thoải mái với việc này vì mọi thứ vốn không phải là sự gò ép định sẵn từ đầu. Tôi nghĩ trong một mối quan hệ, khi bạn thật sự quan trọng, tiếng nói của bạn sẽ có trọng lượng hơn. Trong dự án bọc vải tòa nhà Reichstag ở Đức, tôi có tham gia công tác vận động và thuyết phục chính quyền Đức cho phép thực hiện, việc này kéo dài vài năm. Sau khi nhận được sự cho phép, tôi làm việc trên cương vị giám đốc điều hành dự án trong hai năm. Hoặc dự án The Floating Piers (Những con đường nổi trên nước) ở Ý, mấy anh kỹ sư ban đầu loay hoay không biết làm sao có thể vận chuyển hàng tấn vải đến các hòn đảo để lắp ráp theo bản vẽ. Tôi nhận thấy chỉ cần thả xuống nước là vải tự nổi được mà không cần nhiều trang thiết bị chuyên chở, hơn nữa có thể vừa di chuyển vừa lắp ráp rất tiện lợi. Cứ thế trong quá trình thực hiện các tác phẩm khác nhau tôi cũng đóng góp chút ý kiến như vậy.” Sự kết hợp giữa cả ba nghệ sĩ đã mang lại những kết quả kinh ngạc trong chính những dự án và cả các chất liệu ảnh sau này.

Wolfgang Volz sử dụng thuần thạo cả máy ảnh số lẫn máy ảnh phim truyền thống, ông luôn phản ánh những giá trị hình ảnh chân thực trong các tác phẩm của mình. Với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, việc sử dụng máy ảnh kỹ thuật số mang tới nhiều cơ hội hơn trong việc tiếp cận nhiếp ảnh, đôi khi chụp vài trăm bức để chọn ra được một tấm ảnh xuất sắc nhất cũng là cả một thành công. Wolftgang Volz luôn dựa trên tinh thần “nhìn mọi thứ bằng nhãn quan mới” của mình làm chất liệu cho ảnh của ông, việc thuần thạo sử dụng “cũ” – “mới” giới thiệu cho người thưởng thức nhiều khía cạnh, nhiều góc độ, nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau trong mỗi tác phẩm nhiếp ảnh. Tính thời gian cũng được biểu đạt rất rõ và xuyên suốt qua những trạng thái tĩnh-động trong các tác phẩm.