Kiến trúc sư người Anh John Pawson vẫn thường được nhắc đến như là cha đẻ của phong cách kiến trúc tối giản hiện đại. Mặc dù ông vẫn hay nói đùa về danh hiệu này nhưng trong hơn bốn mươi năm, Pawson là bậc thầy về sự hư vô – hình thái đơn giản nhất của cái đẹp. Trong sự nghiệp của mình, triết lý về sự đơn giản đã được ông đem vào các cửa hàng bán lẻ của Jil Sander, Valextra và Christopher Kane và trong nhiều tu viện, nhà thờ và bảo tàng khác nhau.
John Pawson bỏ ngang trường kiến trúc từ sớm và đã dành sáu năm học tập, làm việc tại văn phòng kiến trúc sư Nhật Bản Shiro Kuramata. Ở tuổi 70, Pawson nhớ lại thời kỳ ông học được giá trị của sự chăm chỉ và kỷ luật cần thiết cho đời sống thiết kế.
Qua cuộc trò chuyện này, ông chia sẻ về trải nghiệm sáng tạo các không gian tĩnh lặng và đơn giản.
Điều quan trọng nhất ông học được trong những năm đầu làm việc ở Nhật Bản với Shiro Kuramata là gì?
John Pawson: Ông ấy cực kỳ nghiêm túc với việc thiết kế, chăm chỉ và tập trung vào việc đang làm và hy vọng sẽ có được một kết quả nào đó. Ông luôn nói về việc “không có tia lửa nào cả.” Nếu bạn gặp ông ấy và hỏi “Anh có khỏe không?”, ông sẽ nói “không có tia lửa nào cả”, tất nhiên điều đó chẳng có ý nghĩa gì đặc biệt.
Tâm trí của ông ấy rất phong phú và ông cũng rất nhiều lần kể về nguồn cảm hứng đến từ những giấc mơ. Ông ấy là một người thơ mộng và không hoàn toàn “bình thường”. Tôi chủ yếu học hỏi những phần kiến trúc mà tôi nghĩ là đơn giản.
Khi bắt đầu làm việc với Shiro, ông đã tự thấy mình là người tối giản chưa?
Tôi chỉ quanh quẩn trong văn phòng của ông ấy thôi. Tôi không làm việc gì cả.
Làm thế nào để ông xác định triết lý của mình?
Tôi luôn cố gắng tìm kiếm sự rõ ràng, cố gắng tạo khoảng trống thông qua những thứ cơ bản. Những tính từ ‘đơn giản, thành thật’ cũng mang nghĩa tốt như một triết lý. Theo bạn thẩm mỹ đến từ đâu? Tôi nghĩ chúng chỉ được sinh ra từ logic. Khi bạn đi khảo sát thì khách hàng sẽ đặt ra kỳ vọng và hỏi “Anh có ý tưởng gì không?” và bạn chỉ, “chưa, tôi chỉ đang quan sát thôi”. Sau đó tôi trở lại văn phòng với những gì thu hoạch được và nếu mọi người chỉ cười thì điều đó thường có nghĩa là đó không phải một ý tưởng hay và họ có ý tưởng tốt hơn.
Mối quan hệ của ông với khách hàng như thế nào sau hơn bốn mươi năm kinh nghiệm?
Bây giờ tôi nghĩ mọi thứ dễ dàng hơn nhiều nhờ vào kinh nghiệm và tuổi tác. Nhưng bạn vẫn đang làm việc với khách hàng và họ vẫn cần nhiều tình yêu, sự chăm sóc và kiên nhẫn. Sẽ rất thú vị nếu họ mất bình tĩnh và tức giận – điều này rất hiếm nhưng đôi khi cũng xảy ra.
Ảnh: Gilbert McCarragher
Ông đã hoàn thành rất nhiều dự án liên quan đến không gian lịch sử và khiến chúng trở nên tối giản, ông có e ngại những ý kiến trái chiều?
Chúng tôi đã đặt mình vào vai trò của kiến trúc sư và người dân, tất nhiên tôi nghĩ rằng mình đang cải thiện theo chiều hướng tốt. Nếu tôi không thể đóng góp hay làm được gì thì tôi sẽ không nhận dự án. Sẽ rất khó để biết rằng mọi thứ có ổn không cho đến lúc hoàng thành nhưng nếu nghi ngờ thì chúng tôi sẽ không làm. Với nhà thờ ở Augsburg, những gì chúng tôi đã làm và chưa làm là một quá trình thú vị và có sự khác biệt lớn. Nhìn qua thì có vẻ như chúng tôi không thay đổi gì nhiều về cấu trúc nhưng kết quả rất tích cực và chúng tôi thực sự đã rất nỗ lực.
Ảnh: Gilbert McCarragher
Không gian tối giản giống như một nơi để chiêm nghiệm, không hẳn là tôn giáo mà là ý thức về bản thân.
Đúng, nhưng hiện tại điều đó không ngăn cản việc sử dụng tối giản cho mục đích thương mại. Ở Jaffa, trong khách sạn chúng tôi có một nhà nguyện được hoàn tục. Người chủ sở hữu mua lại tu viện từ các nữ tu và chúng tôi đã biến nhà thờ thành một không gian khác. Tình huống buộc phải làm vậy và có những người hỏi rằng “Ông đang làm gì vậy?”. Thực ra tôi thường chuyển đổi sàn nhảy thành nhà thờ chứ không phải ngược lại.
The Jaffa Hotel & Residences Jaffa, Tel Aviv, Israel, 2007 – 2018. Ảnh: Amit Geron
Ông có nghĩ công việc của mình được truyền cảm hứng từ các chủ đề tâm linh hoặc tôn giáo?
Ông bà tôi theo phái Giám Lý và thường đến nhà nguyện hai lần vào chủ nhật. Bố mẹ cũng có ảnh hưởng, mẹ tôi thỉnh thoảng tới nhà thờ còn bố tôi thì ít hơn. Bản thân tôi thì chưa bao giờ. Tôi là một kiến trúc sư và tôi là người đặt các viên gạch và vữa lại với nhau để tạo ra một công trình phù hợp với khách hàng. Những thầy tu luôn muốn gần hơn với Chúa. Tôi đã cố gắng điều khiển ánh sáng và không gian để giúp họ đạt được điều đó.
Điều đó không có nghĩa là tôi phải mộ đạo hoặc mang tinh thần đó đến bất kỳ công trình phi tôn giáo khác. Khi các thầy tu nói rằng họ nhìn thấy cửa hàng Calvin Klein, trên thực tế họ mới nhìn qua những bức ảnh và nghĩ rằng đó có thể là một nhà thờ tốt. Chúa Jesus đã tổ chức buổi hiệp thông đầu tiên trên chiếc bàn ăn. Để bàn thờ là một chiếc bàn cũng không phải sự phá cách liều lĩnh. Các thầy tu biết họ muốn gì và không quan tâm là đó có phải cửa hàng thời trang.
Ông có nghĩ rằng các không gian đó có hợp nhất được với nhau, tối giản có thể vui vẻ và phá cách không?
Anh có thể chơi đùa trong đó nhưng theo tôi không có sự vui đùa trong kiến trúc.
Vì sao?
Vì kiến trúc sẽ tồn tại trong một thời gian dài.
Ông có nghĩ vui đùa là dấu hiệu của tầm nhìn ngắn hạn?
Nếu theo nghĩa là trò đùa, trò trẻ con thì đúng. Còn nếu là màu sắc tươi vui của Corbusier và Picasso thì không.
Như vậy chủ nghĩa tối giản được xem như có chút khắt khe, vậy có sắc thái nhỏ nào thể hiện mặt tươi vui không? Ví dụ như ở cửa hàng bánh ngọt ông thiết kế ở London chẳng hạn.
Nếu theo ý đó thì có. Điều khiển ánh sáng và sự thay đổi của ánh sáng, chuyển động và nước là một số yếu tố đem lại sự tươi vui.
Ông đã bao giờ nghĩ về các dự án của tương lai, tưởng tượng kiến trúc sẽ trở nên như thế nào không?
Tôi có một cái nhìn khá thận trọng về các công trình. Tôi cho rằng chúng ta sẽ tái sử dụng các tòa nhà hiện có nhiều hơn, cải tiến để sử dụng chúng thuận tiện hơn hoặc thay đổi mục đích sử dụng hiện tại nhưng về cơ bản vẫn giữ nguyên cách thức vận hành. Công trình vẫn dùng từng đó bê tông, gạch, kính, không gian và phân bố không gian. Quy tắc có thể thay đổi nhưng sẽ không biến mất.
Tôi đang nghĩ về con trai mình. Con trai cả của tôi đang làm trong ngành âm nhạc và muốn có một ngôi nhà John Pawson. Thằng bé đã mua một ngôi nhà tôi làm. Tôi nghĩ rằng nó sẽ tìm một kiến trúc sư trẻ và làm gì đó khác biệt. Tôi không bao giờ ép buộc với các con như cha tôi đã làm.
Ý của ông là gì?
Nhà của chúng chứa đầy đồ cổ.
Phong cách của ông là một sự nổi loạn đối lập với môi trường nơi ông lớn lên?
Bản thân tôi chịu nhiều ảnh hưởng từ bố nhưng con trai tôi tự có sự quan tâm đến không gian tối giản. Caius vẫn hay sử dụng căn nhà ở ngoại ô cho các cuộc họp truyền thông lớn.
Biên tập
Hạnh Nguyễn
Nguồn
Designboom
