Tadao Ando là kiến trúc sư không qua đào tạo chính quy, xuất thân từ khu phố lao động ở Osaka, từng là võ sĩ quyền Anh. Ông tự mày mò học kiến trúc qua những chuyến đi vòng quanh thế giới. Kiến trúc của ông không chỉ là công trình vật chất, mà còn là không gian khơi gợi suy tưởng, một cuộc đối thoại giữa con người và thiên nhiên, giữa ánh sáng và bóng tối, giữa hiện tại và ký ức.
Trong sự nghiệp, Tadao Ando đã nhận được nhiều giải thưởng danh giá như: Huy chương Vàng Kiến trúc của Viện Hàn lâm Kiến trúc Pháp (1989), Giải Pritzker Kiến trúc (1995), Huy chương Vàng của Viện Kiến trúc sư Hoa Kỳ (2002) và Huy chương Vàng của Liên hiệp Quốc tế Kiến trúc sư (2005).
Nguồn: Phaidon. Ảnh: Mark Edward Harris
Với Ando, ánh sáng không chỉ là yếu tố vật lý mà là chất liệu cốt lõi định hình không gian. Ông từng nói: “Tôi luôn tin rằng bức tường là yếu tố quan trọng nhất để phơi bày ánh sáng. Trên tường, đường đi của ánh sáng như đang thở hiện lên, điều đó truyền sinh khí cho kiến trúc.” Không gian được ông kiến tạo không bị lấp đầy, mà được tạo nên từ chính khoảng trống, những vùng im lặng để ánh sáng và gió đi qua, tạo nên một kịch tính tĩnh lặng. Kiến trúc của Ando vì vậy không bao giờ là sự trình diễn hình khối, mà nên được hiểu là hành trình đi sâu vào cảm xúc, vào sự tinh tế của ánh sáng, vật liệu và cấu trúc. Ando cho rằng hình thái không gian chỉ được xác lập thông qua “thể tích và hướng của ánh sáng”.
Nhà Benesse
Naoshima, Nhật Bản
Ảnh
Xia Zhi
Kiến trúc có chức năng lý tính, nó phải sống trong đời sống con người. Vì vậy tôi không nghĩ kiến trúc là nghệ thuật, cũng không nghĩ kiến trúc sư là nghệ sĩ. Tuy nhiên, tôi luôn muốn gửi gắm vào kiến trúc một thông điệp mạnh mẽ và sự tinh khiết trong biểu đạt để nếu cần, nó có thể được gọi là nghệ thuật.
Tadao Ando
Sự tinh khiết mà ông nhắc đến nằm ở khả năng của công trình vượt lên trên chức năng thuần túy, chạm đến cảm xúc và trí tưởng tượng sâu xa. Ông thường trích dẫn nhà nguyện Notre-Dame du Haut của Le Corbusier như một ví dụ kinh điển của sức mạnh biểu đạt vượt thời gian.
Một chủ đề xuyên suốt trong tư tưởng của Ando là sự đối lập và mâu thuẫn: giữa thiên nhiên và nhân tạo, giữa cũ và mới, giữa ánh sáng và bóng tối. Với ông, sự sáng tạo không đến từ hòa hợp dễ dãi mà từ căng thẳng. Việc dấn thân vào vùng giằng xé giữa các cực đó là trách nhiệm của người kiến trúc sư.
Tôi nghĩ sẽ không bao giờ có một câu trả lời cho các xung đột lưỡng nguyên ấy. Kiến trúc được hình thành từ chuỗi lựa chọn cá nhân, và mỗi lựa chọn là một trách nhiệm. Với tôi, thời gian vật lộn trong căng thẳng đó chính là quá trình sáng tạo. Tôi chấp nhận bối cảnh hiện hữu, nhưng tôi cũng hứng thú với việc tạo ra những đối thoại thách thức bằng cách đưa vào một yếu tố ngoại lai gây ma sát, từ đó hình thành nên một ngữ cảnh mới.
Tadao Ando
Dự án cải tạo Bourse de Commerce tại Paris là một ví dụ điển hình: bức tường trụ bê tông đồ sộ đối lập với kiến trúc cổ điển thế kỷ 19, tạo nên một lớp ngôn ngữ mới giữa cái cũ và cái mới.
Tadao Ando từng là võ sĩ quyền Anh, và ông ví nghề kiến trúc như một trận đấu kéo dài cả đời. “Trong boxing, bạn phải bước vào vùng nguy hiểm để phát huy kỹ năng. Kiến trúc cũng vậy, để tạo ra điều gì đó thực sự, bạn phải mạo hiểm. Mỗi công trình là một bài toán có ràng buộc khắt khe: ngân sách, chương trình, thời gian. Chính sự giới hạn đó buộc kiến trúc sư phải xác định điều gì thực sự cần thiết, và điều gì xứng đáng được xây dựng.”
Fabrica
Italy – Catena di Villorba
Ảnh
Mihai Caranica
Tadao Ando không chủ đích thể hiện yếu tố “Nhật Bản” trong kiến trúc của mình. Nhưng ông thừa nhận hệ giá trị chịu ảnh hưởng sâu sắc từ quan niệm Á Đông về thiên nhiên — nơi con người không kiểm soát, mà sống hòa trong dòng biến đổi. “Thiên nhiên không phải là đối tượng để chinh phục, mà là một tồn tại cần được thấu hiểu. Quan niệm này, được nuôi dưỡng bởi khí hậu ôn đới và điều kiện địa lý của Nhật Bản, là một phần trong di sản tinh thần của người Nhật.”
Đối mặt với khủng hoảng môi trường, Ando không tin rằng kiến trúc sư, chính trị gia hay nhà đầu tư có thể đơn độc tạo nên thay đổi. “Chúng ta cần sự đồng hành của tất cả mọi người. Tôi trồng cây với cộng đồng không chỉ để phủ xanh, mà để bắt đầu cuộc trò chuyện. Điều quan trọng không phải là trồng cây, mà là việc chăm sóc sau đó.”
Tổng hợp & Biên tập
Anh Nguyên
